Ο Ηρακλής στην ΤΕΧΝΗ και την ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο Ηρακλής είναι η μορφή που κυριαρχεί στην ελληνική μυθολογία περισσότερο από κάθε άλλο ήρωα του αρχαίου κόσμου. Στο πρόσωπο του Ηρακλή συγκεντρώθηκαν όλα τα χαρακτηριστικά και τα προσόντα με τα οποία η μυθοπλαστική φαντασία του λαού πάσχιζε να ολοκληρώσει μια δική του ταυτότητα. Η παγκόσμια εμβέλεια του Ηρακλή καθώς και τα κατορθώματά του αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλές μορφές τέχνης. Πιο συγκεκριμένα έργα τέχνης που έχουν σαν θέμα τους τον Ηρακλή και τους άθλους του βρίσκουμε στις εξής μορφές τέχνης:  Στη γλυπτική Ένας σημαντικός αριθμός αγαλμάτων έχουν ως βασική θεματολογία τους τη μορφή του Ηρακλή. Οι καλλιτέχνες αρέσκονταν να εκφράζουν στις εικαστικές τους παραστάσεις τη σκληρή μοίρα που επιβάρυνε τον ήρωα κατά τη διάρκεια όλης της σταδιοδρομίας του. O Ηρακλής του Λύσσιπου, βρίσκεται σε στάση αναπαύσεως με κεκλιμένη την κεφαλήν, συλλογιζόμενος τους νέους αγώνες στους οποίους θα εμπλακεί και δε φαίνεται να απολαμβάνει τη νίκη που έχει πετύχει. Η γνωστή προτομή του Ηρακλή τον παρουσιάζει σε σαφέστατα θλιμμένη κατάσταση και έχοντας μια εικόνα καρτερικότητας και δουλικότητας (προς τον Ευρύσθέα).

 

Οι τόποι του Ηρακλή στην Ελλάδα

Ο μύθος του Ηρακλή έχει άθλους που πραγματώνονται σε όλη την Ελλάδα. Στις βασικές του γραμμές τον αποτελούν 3 κύκλοι, ο Θηβαϊκός ( Η γέννηση, Τα πρώτα χρόνια), ο Αργολικός (Το δωδέκαθλο) και ο Οιταϊκός (Τα τελευταία χρόνια και ο θάνατος στην Οίτη) . Έχουν γίνει προσπάθειες να προσδιοριστεί η πατρίδα του μύθου ανάμεσα σε δύο μυθικά κέντρα τη Θήβα και το Άργος ή και στη Μ. Ασία. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι το δωδέκαθλο είναι σταθερά δεμένο με την Αργολίδα το ίδιο και η γέννηση και τα πρώτα χρόνια, έχουν στενή σύνδεση με το Βοιωτικό χώρο. Οι περιπέτειες του Ηρακλή και τα ταξίδια του τον έφεραν σε όλες τις άκρες της οικουμένης. Οι δρόμοι του τον οδήγησαν όχι μόνο στις χώρες γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου, αλλά και στο Βορρά και τη μακρινή Ανατολή έφτασε η φήμη του. Η οριοθέτηση των κατορθωμάτων του Ηρακλή στους τόπους αυτούς δείχνει την επίδραση που είχαν οι ιστορίες του και η μορφή του στους λαούς αυτών των τόπων, ώστε να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ίχνη που να αποδεικνύουν ότι έχουν και αυτοί δικαιώματα πάνω στο μύθο του Ηρακλή, παριστάνοντάς τον να δρα στον τόπο τους. Πολύ περισσότερο από αυτό όμως, για τα όρια που περιέκλεισαν τη μνήμη του μαρτυρούν οι λατρευτικοί τόποι και τα έθιμα γύρω από το πρόσωπο του Ηρακλή. Σε όλα τα μέρη της Ελλάδας υπήρχαν ιερά, αναθήματα, τοπικές παραδόσεις και τοπωνύμια που φανέρωναν ότι υπήρχε λατρεία του Ηρακλή. Τα ίχνη αυτά διαπιστώνονται και στη Μ. Ασία, ακτές Ευξείνου Πόντου, Αίγυπτο, Β. παράλια Αφρικής, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία και στα νησιά της Δ. Μεσογείου.

 

ΗΡΑΚΛΕΙΟΙ ΤΟΠΟΙ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ο μύθος της ζώνης της Ιππολύτης που είναι και ο ένατος από τους άθλους του Ηρακλή εντοπίζεται στη Μ. Ασία, στα παράλια του Εύξεινου Πόντου και κατά τους μυθολόγους είναι η απλή μεταφορά της εκστρατείας του ήρωα προς την ασιατική ήπειρο. Ένας άλλος άθλος που πραγματώνει ο Ηρακλής, διαδραματίζεται στην Τροία, όπου καταφθάνοντας ο Ηρακλής βρίσκει την κόρη του βασιλιά να στέκεται σε ένα βράχο και να προσφέρεται ως θυσία σε ένα θαλάσσιο τέρας. Αρνείται να προσφέρει τη βοήθειά του μέχρι να συμφωνήσει να του δωθούν τα καλύτερα άλογα του βασιλιά. Ο βασιλιάς ύστερα από την πραγμάτωση του άθλου δεν τηρεί την υπόσχεσή του και ο Ηρακλής υπόσχεται ότι θα επιστρέψει εκστρατεύοντας εναντίον του. Επίσης, ο μύθος της εκστρατείας του Ηρακλή εναντίον του Γηρηόνου εντοπίζεται στην ένωση της Ευρώπης με τη Λιβύη, όπου και ο μυθικός ήρωας έστησε της Ηράκλειες Στήλες στο Γιβραλτάρ. Ο ήρωας στη συνέχεια νικώντας τον Γηρηόνη πλέει στον ωκεανό, προσεγγίζοντας την Ταρτησό. Μία άλλη παράδοση θέλει τον Ηρακλή να διασχίζει την Ιβηρία και τη Γαλατία, φθάνοντας στη Λιγυρία, όπου φονεύει τον υιό του Ποσειδώνα θέλοντας να κλέψει τις δαμάλεις  του.Τέλος φτάνει στο Ρήγιο, όπου περνάει τον πορθμό και καταλήγει στη σημερινή Σικελία.

 

Ο μύθος του Ηρακλή

Ο μύθος του Ηρακλή είναι πάντα επίκαιρος, πάντα παιδαγωγικός και δημοφιλής σε παγκόσμια κλίμακα. Υπήρξε διαχρονικά μια αστείρευτη πηγή έκφρασης και δημιουργικότητας στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τη γλυπτική. Παντού στον δυτικό κόσμο, σε μουσεία, θεματικά πάρκα και σχολεία, συναντάμε τη μυθική μορφή του Ηρακλή να συμβολίζει άθλους και κατορθώματα.Ξεκινώντας από την Αρχαία Ελλάδα περνώντας στη Ρωμαϊκή περίοδο και την Αναγέννηση, ο μύθος του Ηρακλή συνδέεται αναπόσπαστα με τους συμβολισμούς της αρετής, τις μεγάλες «Ηράκλειες προσπάθειες» του ανθρώπου στην αντιμετώπιση κινδύνων και προκλήσεων.Ο Ηρακλής (στην αρχ. ελλ. Ἡρακλῆς) ήταν αρχαίος μυθικός ήρωας, θεωρούμενος ως ο μέγιστος των Ελλήνων ηρώων. Γεννήθηκε στη Θήβα και ήταν γιός του Δία και της Αλκμήνης, απόγονος του Περσέα. Η ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων, σύμφωνα με μυθολογικές παραδόσεις, αποδίδεται στον ημίθεο Ηρακλή, ο οποίος ιδρύει τους αγώνες δρόμου αλλά και τις αρματοδρομίες.Δεν υπήρξε για τον αρχαίο κόσμο μόνο δαμαστής των άγριων ζώων, που απειλούσαν τον άνθρωπο, αλλά και προστάτης των αθλητών και σωτήρας του λαού, ιδρυτής πόλεων και αγώνων και, ακόμα, νικητής των γηρατειών και του θανάτου.Εκτός από τις αφηγήσεις για την τεράστια σωματική του δύναμη, τη γενναιότητα, το θάρρος και την ευρηματική ευφυΐα του, διέθετε και μια απέραντη καλοσύνη. Οι άνθρωποι τον θεωρούσαν ημίθεο και όταν πέθανε, οι θεοί τον πήραν μαζί τους στον Όλυμπο κάνοντάς τον αθάνατο, αιώνιο σύμβολο δύναμης και πρότυπο αρετής.Σήμερα, ο μύθος του Ηρακλή μπορεί να συμβολίσει την «ηράκλεια προσπάθεια»  και τη δύναμη του σύγχρονου ανθρώπου να αντιμετωπίσει – με τη συσσωρευμένη γνώση και τα πρωτόγνωρα τεχνολογικά επιτεύγματα – την απειλή της κλιματικής αλλαγής και την περιβαλλοντική υποβάθμιση.

 

 

Ιστορικά στοιχεία

ΑΡΧΑΙΟΙ ΔΡΟΜΟΙ Ο Παυσανίας στα Ηλιακά του αναφέρει τέσσερις οδούς που οδηγούσαν στον ιερό χώρο της Ολυμπίας. Οι δύο από αυτές οδηγούσαν στην πρωτεύουσα της χώρας Ήλιδα :α) μία ορεινή, προς βορράν (αν τον ακολουθούσε κανείς θα περνούσε από την Ηράκλεια, τη Σαλμώνη, την Οινόη και την ηλειακή Πύλο )και β) μία πεδινή, προς δυσμάς (αν τον ακολουθούσε κανείς θα περνούσε από τους Λετρίνους).Ο Παυσανίας δίνει απόσταση των Λετρίνων από την Ολυμπία 120 σταδίων, δηλαδή 22 χιλιόμετρα. Ένας άλλος δρόμος ξεκινούσε από την παραλία του Σαμικού και τον Άνιγρο ποταμό, περνούσε την πόλη Σαμία, τα ερείπια του Σκιλλούντα, το ξενοφώντιο κτήμα του Σκιλλούντα, το Τυπαίον όρος, τον Αλφειό ποταμό και έφτανε στην Άλτη. Και τέλος, από την Ολυμπία ξεκινούσε μία διαδρομή που περνούσε από την Θρίξα, την Άρπινα, την Πίσα, την Αρκαδική πόλη Ηραία, η οποία βρισκόταν κοντά στα σύνορα της Ηλείας, στην δεξιά όχθη του Αλφειού και σε απόσταση 2 ½ ή 3 χιλ. ανατολικά της συμβολής του ποταμού Λάδωνα με τον Αλφειό και έφτανε ως την αρχαία Ψωφίδα.

 

ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΤΟΥ ΟΛΩΝΟΥ

Ο Ορεινός κι ανταριασμένος όγκος του αγέραστου Ολωνού- Ερύμανθου, που από τα πανάρχαια χρόνια ήταν το ενδιαίτημα του Ερυμάνθιου κάπρου, των Κενταύρων του Φόλου, του τραγοπόδαρου Πάνα, των στοιχείων και των αερικών. Ο Σκυθρωπός όγκος του, που απλώνεται επιβλητικά πάνω απ' την Κάπελη ως τα Νεζεροχώρια και το Λιβάρτζινο, δεσπόζει σ' ολόκληρο τον κάμπο της Γαστούνης και της βουντούχλας ως το Παναχαϊκό και τα βουνά της Αρκαδίας. Ο Ορεινός αυτός όγκος με τα ρουμάνια και τα πυκνοδάση του, που ολοχρονίς είναι χιονοσκεπασμένα, στους κόρφους του κάποτε φώλιαζαν ζαρκάδια, αγριόχοιροι, λύκοι, άγρα άλογα κι όλων των ειδών τ' αγρίμια. Στο χώρο αυτό με τις κακοτράχαλες κι απάτητες κορφές και τις αδιάβατες ρεματιές στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς εύρισκαν καταφύγιο οι ανυπότακτοι και φιλελεύθεροι έλληνες, που δεν μπορούσαν να αντέξουν τη σκλαβιά και να δουλέψουν τους Τούρκους. Στη γωνιά αυτής της ελληνικής γης, που από του φυσικού της ήταν οχυρή κι απρόσιτη στον Τούρκο, ζούσε κι ανέπνεε τον ελεύθερο αέρα της πατρίδας η κλεφτουριά του Ολωνού.

 

Αρχαία Ολυμπία

Ιερή και παγκόσμια Πόλη Το ιερό της Ολυμπίας απλώνεται σ' ένα μαγευτικό τοπίο που ξεκινά από τους πρόποδες του κατάφυτου Κρόνιου λόφου, ανάμεσα στον Αλφειό και τον παραπόταμό του, Κλαδέου. Ιδανική τοποθεσία γι' αυτό το Πανελλήνιο ιερό της αρχαιότητας, στο οποίο διεξαγόταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν του Διος, οι ποιο λαμπροί αγώνες των Ελλήνων, οι Ολυμπιακοί αγώνες, ταυτισμένοι με τα ιδανικά της ευγενούς άμιλλας και της ειρήνης που σφυρηλάτησαν για πολλούς αιώνες την ενότητα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Γι' αυτές ακριβώς τις ιδέες η περιοχή της Ολυμπίας, όπως και της Ήλιδας, ανακηρύχθηκε χώρα ιερή και απαραβίαστη, απαγορεύτηκε η είσοδος στρατού στο έδαφός της και καθιερώθηκε να σταματούν πόλεμοι και εχθροπραξίες σε όλη την Ελλάδα στη διάρκεια των αγώνων.

 

Το ιερό της Ολυμπίας

 Η Άλτη Στην Ιερή Άλτη (άλσος) της Ολυμπίας η ζωή άρχισε με την αυγή των προϊστορικών χρόνων (2300-2100 π.χ.). Σταδιακά από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την ύστερη ρωμαιοκρατία στο κατάφυτο Ιερό της Ολυμπίας οργανώνεται το πληρέστερο σύνολο αθλητικών εγκαταστάσεων και λατρευτικών κτιρίων του αρχαίου κόσμου. Μολονότι από τα άπειρα αναθήματα που εξωράιζαν το χώρο ένας μόνο αριθμός διασώζεται και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας, και ενώ στον αρχαίο ερειπιώνα έχουν εφαρμοστεί περιορισμένες μόνον αναστηλώσεις σε μνημεία μεγάλης κλίμακας, όπως το Ηραίο, Η Παλαίστρα και η Κρυπτή είσοδος του Σταδίου, τοπίο και μνημεία εξακολουθούν να εμπνέουν στο σύγχρονο επισκέπτη το δέος για την ομορφιά τον πλούτο και την μεγαλοπρέπεια τους. Το ιερό περιβαλλόταν από τείχος που διαχώριζε τους ναούς και τα θρησκευτικά οικοδομήματα από τα κοσμικά. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στα κτίρια είχε ο Ναός του Δία κτισμένος από τον αρχιτέκτονα Λίβωνα. Είναι περίπτερος, δωρικού ρυθμού από ντόπιο κογχυλάτη, επιχρισμένος με κονίαμα, εκτός από τις μετόπες και τα αετώματα γλυπτά που ήταν μαρμάρινα. Μέσα στο ναό, στο βάθος του κεντρικού κλίτους του σηκού, καθισμένο σε θρόνο βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία.

 

Pierre de Coubertin

Ο άνθρωπος που αναγέννησε τους Ολυμπιακούς αγώνες Πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, στην πλαγιά του Κρονίου, είναι χτισμένες οι εγκαταστάσεις της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, όπου βρίσκεται και το μνημείο του Γάλλου εμπνευστή της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων Πιερ ντε Κουμπερτέν.Ο Pierre de Coubertin γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου του 1863 στο Rue Oudinot στο Παρίσι. Από πολύ νωρίς παρουσίασε μια δεύτερη προτίμηση για τη λογοτεχνία, την ιστορία καθώς και στα προβλήματα της παιδεία και της κοινωνιολογίας. Όταν ολοκλήρωσε τη θητεία του από το στρατό, εγκατέλειψε και την πολιτική καριέρα που είχε ξεκινήσει σε ηλικία μόλις 24 χρονών. Στα 25 του αποφάσισε να προωθήσει μια επαναστατική μεταρρύθμιση στο χώρο της παιδείας.

 

Οι αγώνες και η παράδοση

Σύμφωνα με την παράδοση, πρώτοι οι θεοί αγωνίστηκαν στην Ολυμπία. Ο Δίας νίκησε τον Κρόνο στην πάλη, ο Απόλλωνας τον Ερμή στο δρόμο και τον Άρη στην πυγμή. Οι αρχαίες γραπτές πηγές αναφέρουν ως έτος έναρξης των αγώνων το 776 π.Χ. Από το έτος αυτό αρχίζει και ο κατάλογος των Ολυμπιονικών (που συμπληρώθηκε βέβαια πολύ αργότερα).Οι Πισάτες διοργάνωναν τους αγώνες από το 668 έως το 572 π.Χ. Το 570 π.Χ. οι Ηλείοι κατέλαβαν την Πίσα και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τη διοργάνωση των αγώνων. Τον 5ο αι. π.Χ. οι αγώνες έφτασαν στο απόγειο της δόξας τους. Στην ελληνική εποχή όμως, έχασαν τον αρχικό τους χαρακτήρα και μετατράπηκαν σε επαγγελματικές αθλητικές εκδηλώσεις κάτι που παγιώθηκε στη ρωμαϊκή εποχή. Τελικά καταργήθηκαν από το Θεοδόσιο Α΄ το 393 μ.Χ. (293η Ολυμπιάδα). Τον Ιούνιο του 1894 με την προσπάθεια του Γάλλου βαρόνου Πιερ Ντε Κουμπερτέν και πάντα; Στο πρότυπο των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας, καθιερώθηκε η νέα διοργάνωση των Διεθνών Ολυμπιακών αγώνων ξεκίνησε στα 1896 με τη διοργάνωση της 1ης Ολυμπιάδας στην Αθήνα. Το 1936 καθιερώθηκε η λαμπρή τελετή αφής της Ολυμπιακής Φλόγας, που ανάβει στην Ολυμπία πριν από κάθε Ολυμπιάδα. Το 1961 ιδρύθηκε η Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία ΔΟΑ που φιλοξενεί κάθε χρόνο νέα αθλητικά στελέχη από όλον τον κόσμο με σκοπό τη μελέτη θεμάτων σχετικών με τον αθλητισμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

 

 

Αρχαία Ήλιδα

Η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών αγώνων Η Ήλιδα αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κέντρα της Πελοποννήσου στην αρχαιότητα. Χτίστηκε στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα στην πεδιάδα της σημερινής Ηλείας, στην αριστερή όχθη του Πηνειού. Ήταν η οργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών αγώνων και πρωτεύουσα των Ηλείων, συνδεόταν δε με την Ολυμπία με ιερά οδό. Υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της αρχαίας Πελοποννήσου μέχρι την καταστροφή της από τους Ρωμαίους Έρουλους (267 π.Χ.). Η πόλη ήταν ατείχιστη και από τα οικοδομήματά της ξεχώριζαν τα «γυμνάσια» (γυμναστήρια) το Λαλίχμιο Βουλευτήριο και άλλα.

 

Επικούριος Απόλλων

Στις Βάσσες της Φιγάλειας: Μνημείο-Αριστούργημα ισάξιο του Παρθενώνα. Ο ναός κτίστηκε από τον Ικτίνο μεταξύ των ετών 430-410 π.Χ. και παραμένει ο καλύτερα σωζόμενος αρχαίος ναός, μετά το ναό του Ηφαίστου στην Αθήνα. Έχει τεθεί υπό την προστασία της UNESCO, ως μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη έργα συντήρησης του, που θα διαρκέσουν περί τις δύο δεκαετίες. Στο κέντρο του ενδιαφέροντος ο «δικός μας» Παρθενώνας. Νοτιοδυτικά της Ανδρίτσαινας σε ένα επιβλητικό και άγριο ορεινό τοπίο, βρίσκεται ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της Αρχαιότητας. Ο ναός βρίσκεται σε απόσταση 14 χλμ νότια της Ανδρίτσαινας σε υψόμετρο 1.130μ. επάνω στο όρος Κωτίλιο. Στην τοποθεσία αυτή, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βάσσες (που σημαίνει μικρά πλατώματα σε βράχους), οι κάτοικοι της γειτονικής πόλης Φιγαλείας είχαν ιδρύσει, από τον 7ο αι. π.Χ. ιερό του Απόλλωνος Βασσίτα, τον οποίο και λάτρευαν με την προσωνυμία του Επικουρίου-συμπαραστάτη στον πόλεμο ή στην αρρώστια. Το επίθετο Επικούριος δόθηκε την εποχή των πολέμων με τους Σπαρτιάτες γύρω στο 650 π.Χ.

 

Κάστρο Χλεμούτσι

Το απόρθητο μετερίζι των Φράγκων Χτίστηκε από τον Φράγκο ιππότη Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο, τον ένα εκ των δύο ηγεμόνων του πριγκιπάτου της Πελοποννήσου (ο δεύτερος ήταν ο Γουλιέλμος Σαμπλίτης). Μέσα σε χρόνο ρεκόρ η κορυφή του λόφου «Χελωνάτο» μεταμορφώθηκε τελείως σε ένα από τα πλέον ισχυρά οχυρά.Δύο μόλις χρόνια από το 1221 ως το 1223 ήταν αρκετά για να στηθεί το Κάστρο το οποίο αποτελούσε το παρατηρητήριο προς το Ιόνιο αλλά και ολόκληρο τον κάμπο της Ηλείας ενώ μέσα στα τείχη του ζούσε και η πριγκηπική οικογένεια.Στα χρόνια του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου, του 3ου ιππότη της δυναστείας, το Χλεμούτσι γνώρισε τη μεγαλύτερη άνθησή του. Μέσα στα τείχη του στήθηκε το νομισματοκοπείο στο οποίο κόπηκαν τα πρώτα νομίσματα με την επιγραφή «Princeps Achaieκαι την αναπαράσταση της εκκλησίας της γαλλικής πόλης Του. Έτσι τα νομίσματα ονομάστηκαν Τορνέζια ενώ οι επόμενοι κάτοχοι του κάστρου, οι Βενετοί, το ονόμασαν «Castel Tornese».

 

Οι άγνωστοι αρχαιολογικοί χώροι της Ηλείας

Από την Ηλεία πέρασαν ακόμα Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Φράγκοι, Σταυροφόροι και Οθωμανοί..., αφήνοντας κατάλοιπα, δείγματα του πολιτισμού και των προθέσεων της κατάκτησης. Ναοί. Αθλητικοί χώροι, θέατρα, νεκροταφεία... Κι ύστερα Κάστρα στις κορυφές των υψωμάτων, λιμάνια και ναοί, μοναστήρια...Γι' αυτό στο νομό συναντά ο επισκέπτης την ιστορική μνήμη και ταυτότητα του τόπου σε κάθε βήμα, που καλύπτει όλες τις Ιστορικές περιόδους. Αρχαίο Λέπρεο Αρχαία ισχυρή πόλη, κτισμένη σε στρατηγικό σημείο, αφού ήλεγχε τα περάσματα για Ηλεία, Μεσσηνία και Αρκαδία. Η διεκδίκηση του Λεπρέου από τους Ηλείους, τους οδήγησε στην ανοικτή σύγκρουση με τους Σπαρτιάτες οι οποίοι εισέβαλαν και ερήμωσαν την Ηλεία, στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.Το Λέπρεο ήταν μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, ενώ το 146 π.Χ. οι Ρωμαίοι το προσάρτησαν πάλι στην Ηλεία. Το μεσαίωνα καταστράφηκε από βαρβαρικές επιδρομές. Από τα τείχη της πόλης σώζονται ελάχιστα υπολείμματα. Η ακρόπολη των κλασσικών και ελληνιστικών χρόνων διαθέτει τείχη με τετραγωνικούς πύργους, οι οποίο σώζονται σε ύψος4μ.Ερείπια περίπτερου ναού δωρικού ρυθμού που, χρονολογούνται στους κλασικούς χρόνους. Ο ναός αποδίδεται στη θεά Δήμητρα. Σε μικρή απόσταση από το ναό αποκαλύφθηκαν θεμέλια βωμού και τάφοι οι οποίοι τοποθετούνται στην περίοδο από τους αρχαϊκούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους.

 

ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΨΩΦΙΔΑ

Νέα ιστορικά στοιχεία φέρνει στο φως της δημοσιότητας η μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την Μ.Κ.Ο. «ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ». Στην προηγούμενη έκδοση σχετικά με την ιστορία της αρχαίας αρκαδικής πόλη, το υλικό του βιβλίου είχε βασιστεί σε προηγούμενες μεταφράσεις του ιστορικού Πολυβίου και του περιηγητή Παυσανία. Στη νέα έκδοση που αναφέρεται αυτό το βιβλίο παρουσιάζονται πηγές, των που η μετάφραση δίνεται στη δημοσιότητα για πρώτη φορά. Οι πηγές είναι η τραγωδία «Αλκμέων ο δια Ψωφίδος» του Ευριπίδη, το έργο «Περί φυτών ιστορίαι» του Θεοφράστου, η «Βιβλιοθήκη» του Απολλοδώρου, οι πραγματείες «Περί ύλης ιατρικής» του Πεδάνιου Διοσκουρίδη και «Ιατρικάι συναγωγαί» του Ορειβάσιου και το λεξικό «Εθνικά» του Στέφανου Βυζαντίου. Κατά χρονολογική σειρά, πρώτα παρατίθενται οι ελάχιστοι σωζόμενοι στίχοι από την τραγωδία «Αλκμέων ο δια Ψωφίδος» του Ευριπίδη, με κεντρικό πρωταγωνιστή τον ήρωα Αλκμαίωνα, ο οποίος φιλοξενήθηκε για κάποιο διάστημα στην Ψωφίδα μετά τη δολοφονία της μητέρας του Εριφύλη και νυμφεύτηκε την κόρη του βασιλιά της πόλης Φηγέα.

 

ΤΟΠΙΚΟΙ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΨΩΦΙΔΑΣ

H Αρκαδία ήταν κατά την αρχαιότητα τόπος με έντονη θρησκευτικότητα, πλήθος τοπικών λατρειών και μύθων, γεγονός που επηρέαζε σαφέστατα την καθημερινή ζωή των κατοίκων της. Ο πιστευόμενος γενάρχης των Αρκάδων, Αρκάς, θεωρούνταν γιος του Δία και της Καλλιστώς, που ήταν κόρη του Λυκάονα, δηλαδή του Λύκαιου Δία. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα του μοτίβου της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, σύμφωνα με το οποίο ο σύζυγος ή ο πατέρας πολλών θνητών ερωμένων του Δία στην πραγματικότητα δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον αρχηγό των θεών, σε κάποια από τις γνωστές υποστάσεις ή τοπικές λατρευτικές μορφές του. Μετά την συνεύρεσή τους, η Ήρα μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα (παρετυμολογική σύνδεση άρκτου – Αρκάδος), που, σύμφωνα με μία παραλλαγή, σκοτώθηκε από την Άρτεμη. Την στιγμή που η Καλλιστώ ξεψυχούσε, χτυπημένη από τα βέλη της θεάς, ο Δίας πήρε τον Αρκάδα από την κοιλιά της και τον έσωσε. Μια άλλη παραλλαγή του μύθου αναφέρει πως, όταν ο Αρκάδας έγινε 15 ετών, συνάντησε, κυνηγώντας στο δάσος, την μητέρα του, με μορφή άρκτου και θα την θανάτωνε με το δόρυ του, αν ο Δίας δεν την μετατόρφωνε στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Επί της εποχής του πάντως οι άνθρωποι επιδόθηκαν σε ειρηνικά έργα και η περιοχή που παλαιότερα ονομαζόταν Πελασγία μετονομάστηκε σε Αρκαδία.

 

ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΨΩΦΙΔΑΣ

ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΨΩΦΙΔΑ Αξιολογώντας την ιστορία και τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της αρχαίας Ψωφίδας, τα δημόσια κτίρια, τα τείχη, τους ναούς, το θέατρο, τα νομίσματα, αλλά και τις ιστορικές μαρτυρίες για τους μύθους και τους χρησμούς που αφορούν την πόλη, εύλογα γεννάται το ερώτημα ποιες ήσαν οι αξίες που δημιούργησαν τον αρχαίο πολιτισμό στην περιοχή. Και το ερώτημα επικεντρώνεται στις αξίες, γιατί αυτές αποτελούν την ψυχή κάθε πολιτισμού.  Βέβαια οι αρχαίοι Έλληνες όταν αναφέρονταν σε αυτό που αποκαλούμε σήμερα αξίες, χρησιμοποιούσαν τον όρο «αρετές». Αλλά και ο όρος αυτός είχε μεγάλη σημασιολογική ευρύτητα. Έτσι «αρετή» θεωρούνταν κατά την ηρωική περίοδο η ανδρεία, η αριστοκρατική καταγωγή και αργότερα η αξιοσύνη και η ικανότητα, αλλά και η ηθική ποιότητα (ευσέβεια, σωφροσύνη, δικαιοσύνη, κ.λπ.), ενώ ο Πρωταγόρας εισήγαγε τον όρο πολιτική αρετή. Γενικά όμως ο όρος δηλώνει την γενική αξιολογική ικανότητα ενός ατόμου.

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΧΩΡΙΑ ΝΟΤΙΩΣ ΤΟΥ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ

Φυλλομέτρησα με περιέργεια τις σελίδες που μιλάνε για τα παραερυμάνθια χωριά μας, πριν βέβαια φύγουν για το τυπογραφείο, κι αμέσως άρχισα να διαβάζω με πολλή-πολλή ευχαρίστηση, ως την τελευταία! Από τις πρώτες σελίδες, πολύ συγκινήθηκα με την Αρχαία Ψωφίδα, ίσως περισσότερο για προσωπικούς λόγους. Σκεφτόμουν διαβάζοντας, όπως και πολλές άλλες φορές, πριν πόσα χρόνια την είχε προσέξει ο λειβαρζινός Αθανάσιος Λέλος, πόσο ασχολήθηκε με την ιστορία της και με ποιες - τότε - συνθήκες. Αλλά και πόσο σημαντική είναι για την περιοχή μας και πόσα σπουδαία και απροσδόκητα μας αποκαλύπτονται. Πελασγικά τείχη, πύλες, ακρόπολη, ναοί, θέατρο, γυμναστήριο, υδραγωγείο, κι ακόμη, άγαλματα, κίονες, αγγεία, νομίσματα και τόσα άλλα ενδιαφέροντα. Προχωρώντας, έφτασα στο Λειβάρτζι, το χωριό μου, που έχει κι αυτό τόση ιστορία και τόσα,επίσης,ενδιαφέροντα και μελαγχόλησα συγκρίνοντας το σήμερα με το τότε, που ήταν ζωντανό κεφαλοχώρι και όλοι εμείς οι μικροί καμαρώναμε για την καταγωγή μας. Τότε, η ζωντάνια ξεχείλιση σ'ολές τις καθημερινές εκδηλώσεις. Πρωί-πρωί, «φάλαγγες» οι λειβαρζινοί, «αρκάτοι» ή με υποζύγια, έπαιρναν το δρόμο, για τον «κάμπο». Κι όταν γυρίζω δεν το βράδυ απ' τη δουλειά, μαζεύονταν στις αγορές, να ξανασάνουν, να μάθουν τα νέα της ημέρας,να κουβεντιάσουν,να πιουνέ ένα ποτήρι. Η σημερινή "πλήθουσα αγορά" κάποιων ημερών του Αυγούστου, τότε ήταν μόνιμο φαινόμενο όλο το χρόνο. Η εκκλησία, Κυριά κές και γιορτές πάντα γεμάτη. Το πολύβουο με λίσσιτων σχολείων, με τα εκατόν πενήντα παιδιά στο κοινό προαύλιο, πλημμύριζε την ατμόσφαιρα με φλύαρα τιτιβίσματα.

 

Ο ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΑΡΟΑΝΙΑΣ

Ο πρώην ∆ήμος Αροανίας περιλαμβάνει δώδεκα χωριά: την Ψωφίδα ή Τριπόταμα, όπου είναι και η έδρα του ∆ήμου, το Λειβάρτζι, το Λεχούρι, το Αγρίδι, το Σοπωτό, την Ανάσταση, τους Καμενιάνους, το ∆ροβολοβό, το ∆εσινό, τα Αλέσταινα, τις Σειρές, τα Αγράμπελα, και την Πλάκα. Σύμφωνα με την απογραφή του 1991, συνολικά η περιοχή αριθμεί περίπου 2.315 μόνιμους κατοίκους. Ο ∆ήμος βρίσκεται νοτιοανατολικά του Ερυμάνθου, στη συμβολή τριών ποταμών (Ερυμάνθου, Αροάνειου και Σειραίου), και στα σύνορα της Αχαΐας με τους νομούς Ηλείας και Αρκαδίας. Για το λόγο αυτό αποτελεί και συγκοινωνιακό κόμβο. Η πρόσβαση είναι αρκετά εύκολη και σύντομη από τις γύρω πόλεις, αλλά και από την πρωτεύουσα. Από την Πάτρα και μέσω της εθνικής οδού(Αθηνών - Τριπόλεως) 111, η απόσταση είναι περίπου 80 χιλιόμετρα, ενώ από την Αθήνα υπάρχουν δύο επιλογές: είτε μέσω Καλαβρύτων, είτε από το εθνικό δίκτυο Αθηνών - Κορίνθου - Τριπόλεως. Απόσπασμα απο το βιβλίο " Τα χωριά νοτίως του Ερυμάνθου "του Βασιλειου Τακτικού

 

ΨΩΦΙΔΑ

Γεωγραφική Περιγραφή

Η Αρχαία Ψωφίδα ήταν χτισμένη στο κέντρο και βορειοδυτικά της Πελοποννήσου, νοτίως της οροσειράς του Ερυμάνθου, ακριβώς στη συμβολή των τριών νομών Αχαΐας, Ηλείας ́κ'Αρκαδίας, αλλά και των τρίων παραποτάμων του Ερυμάνθου. Η θέση αυτή βρίσκεται στο ενδιά μέσο της εθνικής οδού Πατρών-Τριπόλεως, απέχουσα 90 χιλ. από την Πάτρα, 70 χιλ. από την Τρίπολη, 50 χιλ. από τα Καλάβρυτα και 57 χιλ. από την Αρχαία Ολυμπία. Στο σημείο αυτό,διασταυρώνονται επίσης και οι οδοί Ολυμπίας - Καλαβρύτων και Πάτρας - Τρίπολης και σήμερα είναι η έδρα του ∆ήμου Αροανίας. Η γεωγραφική αυτή θέση είναι πολύ σημαντική αν αναλογιστεί κανείς ότι βρίσκεται στο κέντρο της Πελοποννήσου, και είναι η μοναδική δίοδος ανάμεσα στην οροσειρά του Ερυμάνθου και Αφροδίσιου όρους, και αναγκαστικό πέρασμα από τη δυτική προς την ανατολική πλευρά της Πελοποννήσου. Στην αρχαιότητα, από εκεί περνούσε και η κεντρική οδό Τπου συνέδεε το λιμάνι της Κυλλήνης με τις ανατολικές αρχαίες πόλεις Τεγέα, Νεμέα, Κόρινθο, Άργος και Μυκήνες . Η Κυλλήνη στα δυτικά της Πε- λοποννήσου ήταν το λιμάνι που εξυπηρετούσε την Ψωφίδα αλλά και ολόκληρη την Β∆. Αρκαδία.

Την Ψωφίδα, επίσης , μπορούμε να την προσδιορίσουμε γεωγραφι- κά από τη θέση που κατέχει στο κέντρο της παραποτάμιας χώρας του Ερυ- μάνθου, ο οποίος αφού διατρέχει 50 χιλιόμετρα περίπου, χύνεται στον Αλ- φειό ποταμό, πλησίον της Αρχαίας Ολυμπίας. Η στρατηγική γεωγραφική θέση της Ψωφίδας προφανώς ήταν και η βασική προϋπόθεση που στο χώ- ρο αυτό ανεπτύχθηκε από την προϊστορική αρχαιότητα ως και τη φραγκο- κρατία, η σημαντική "Πόλη- Κράτος" της αρχαίας Ψωφίδας που ήκμαζε συνεχώς πάνω από δύο χιλιετηρίδες.

 

ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ

Το Λειβάρτζι είναι το μεγαλύτερο παραδοσιακό κεφαλοχώρι του ∆ήμου Αροανίας, χτισμένο σε υψόμετρο 850 μ. περίπου και είναι το ποθετημένο ανάμεσα στις νότιες διακλαδώσεις του όρους Ερύμανθος, από τη μία και την άλλη πλευρά του Ερυμάνθου ποταμού, και στους ανατολικούς πρόποδες της λεγόμενης Υψηλής Κορυφής. Συνορεύει βόρεια με τη Βλασία, ανατολικά με το Λεχούρι, νότια με τις Σειρές, νοτιοδυτικά με τα Τριπόταμα και δυτικά με τον Αστρά και την Πλάκα. Το έδαφός του είναι κατεξοχήν ορεινό, ενώ το πεδινό τμήμα του αποτελεί συνέχεια και προεξοχή του Αρκαδικού οροπεδίου. Τα όρη και οι βουνοσειρές του αποτελούν παραφυάδες του Ερυμάνθου, ενώ το ποτάμι που διασχίζει το χωριό είναι ο Λειβαρτζινός Ερύμάνθος, που πηγάζει από την περιοχή Σκουτέλι. Η πηγή του ονομάζεται Κρουσταλλός και τα άφθονα νερά της επαρκούν και για την ύδρευση ολόκληρου του χωριού. Εντός του χωριού, ο Λειβαρτζινός Ερύμανθος δέχαίρεται τα νερά του Αγ. Βασιλείου και στη συνέχεια άλλων μικρών πηγών που είναι διάσπαρτες µέσα στο χωριό. Η περιοχή "Βαρικά" καλύπτεται από πανύψηλα δέντρα. Το κλίμα γενικά είναι εύκρατο, γι'αυτό και στην περιοχή ευδοκιμούν,σχεδόν, όλα τα φυτά των εύκρατων κλιμάτων, πλην των εσπεριδοειδών και της σταφίδας. Σύμφωνα με την απογραφή του έτους 1991, οι κάτοικοι ανέρχονται στους 350 και ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, αλλά και κάποιες οικοδομικές εργασίες. 

ΣΕΙΡΕΣ (ΒΕΡΙΤΣΙ)

Το Βερσίτσι ή Σειρές είναι χτισμένο στις νοτιοανατολικές πλαγιές της Βερτσιώτικης οροσειράς του Μελισσιού ή Αηλιά, αµφιθεατρικά, σε γήλοφους που αποτελούν προεκτάσεις της νότιας πλαγιάς του βουνού, όπως Κατέ, Μαρκέικα, Ράχες. Ο Αηλιάς έχει υψόμετρο 1368 μέτρα, η Ανάληψη 850μ. Και τα Μαρκέικα 1000 μ. Έχει το πλεονέκτημα και το προνόμιο να λούζεται από το πρωί έως το βράδυ από τον ήλιο και από το φυσικό του μπαλκόνι ν'αγναντεύει το Μωρία. Από πάνω τουο Αηλιάς με το προστατευτικό δασάκι από πουρνάρια, μελιούς, γάβρα και σφενδάμια καμαρώνει για τη λεβεντιά του. Η ονομασία του χωριού Σειρές προέκυψε από το Σείραι, που συνιστάμε τη σειρά του όνομα αρχαίας πολίχνης στη γόνιμη και εύφορη κοιλάδα των Σειρών. Αυτή η μικρή πόλη Σείραι αναφέρε από τον αρχαίο περιηγητή Παυσανία στο έργο του "Αρκαδικά". Συγκεκριμένα, ερχόμενος από ∆άρα προς την αρχαία Ψωφίδα το 175 μ.Χ. αναφέρει ότι στο πέρασμα του συνάντησε τα ερείπια του Πάου. Γράφει: "Εισί δε πολύ απωτέρω καλούμενοι Σείραι. Όροι δε Κλειτορίοις της χώρας προς Ψωφιδίους εισί ναι Σείραι..........Σειρών μεν δη σταδίοις εστίν απωτέρω τριάκοντα η Ψωφίς (όπου στάδιο ίσον με 192,27 μ.). Εντεύθεν και το τοπωνύμιο" Το δε Βερσίτσι είναι σλαβικό τοπωνύμιο και σημαίνει τόπο με πολλά και κρύα νερά. Η σλαβική ονομασία αποτελεί κατάλοιπο της εγκατάστασης Σλάβων ποιμένων και ξυλοκόπων στην περιοχή τον 9ο αιώνα,οι οποίοι συγχωνεύτηκαν με τον τόπιο στοιχείο και απέμεινε το τοπωνύμιο. Σύμφωνα με διάταγμα της 17ης Σεπτεμβρίου 1926 "περίμετονομασίας συνοικισμών με ξενόγλωσσο όνομα", που δημοσιεύτηκε στο υπ.'αριθμόν 281 τ. Α' της εφημερίδας της Κυβερνήσεως 1927, το Βερσίτσι μετονομάστηκε σε Σειραί και επί το λαϊκότερο Σειρές, που σημαίνει αράδες αναγνωστικού.