ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει,  την κοινωνία των πολιτών ως «τρίτη συνιστώσα» στη διακυβέρνηση της Ένωσης, θεωρώντας ότι εκτελεί μια «ενδιάμεση λειτουργία μεταξύ του κράτους, των αγορών και των πολιτών». Κατανοείται όλο και περισσότερο ότι η ίδια η επιτυχία της Ε.Ε., ως νέου είδους ρυθμιστικού κράτους, εξαρτάται σημαντικά από το πόσο αποτελεσματικές θα είναι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην αντιπροσώπευση των συμφερόντων των πραγματικών εκλογικών σωμάτων, τα ενδιαφέροντα των οποίων εκτείνονται πέρα από τα τοπικά, περιφερειακά, εθνικά σύνορα, ακόμη και από τα σύνορα της Ε.Ε.Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών φέρνουν την αληθινή «συμμετοχική δημοκρατία» στη διαδικασία της διακυβέρνησης και έτσι γίνονται κρίσιμοι παίκτες στο νέο πολιτικό πείραμα. Οι αξιωματούχοι κατανοούν ότι χωρίς τη δραστήρια και πλήρη συμμετοχή τους, η Ε.Ε. είναι πιθανό να αποτύχει. Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ε.Ε. παρατήρησε ότι «μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση είναι να εξασφαλίσει τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών».

Οι συντάκτες του Ευρωσυντάγματος έχουν υιοθετήσει την αρχή της συμμετοχικής δημοκρατίας, ως συμπλήρωμα, επέκταση και εμβάθυνση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αλλά αυτό γίνεται περισσότερο στο θεωρητικό επίπεδο των δικαιωμάτων.

Το άρθρο Ι-47 της Συνθήκης καθορίζει σαφώς ότι τα θεσμικά όργανα της Ένωσης υποχρεούνται να προωθούν τη συμμετοχική δημοκρατία. Μεταξύ άλλων, πρέπει:
– Να δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν και να δημοσιοποιούν απόψεις, σε όλους τους τομείς δράσης της Ένωσης.

– Να διατηρούν διαφανή και τακτικό διάλογο με αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών.

– Η ευρωπαϊκή Επιτροπή υποχρεούται να διεξάγει διαβουλεύσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, προκειμένου να διασφαλίζονται η διαφάνεια και η συνοχή των δράσεων.

Το ίδιο Άρθρο, δίνει δικαίωμα σε ομάδες πολιτών, εφόσον συγκεντρώνουν υποστήριξη από ένα εκατομμύριο πολίτες, να απαιτούν από την Επιτροπή να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία θεωρούν ότι απαιτείται δράση.

Το Άρθρο Ι-50 υποχρεώνει τα όργανα της Ένωσης να διεξάγουν τις εργασίες τους με πλήρη διαφάνεια. Το ίδιο άρθρο διασφαλίζει στον πολίτη δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα της Ένωσης.

Η Συνθήκη αναγνωρίζει, με τον πλέον επίσημο τρόπο, ότι μεταξύ κράτους και αγοράς υπάρχει ένας τρίτος θεσμικός χώρος, ο οποίος ορίζεται από την κοινωνία των πολιτών. Με την ενθάρρυνση της εμπλοκής του πολίτη σε δημόσιους, ιδιωτικούς και κοινωφελείς θεσμούς, επιδιώκεται η μείωση του ευρωπαϊκού δημοκρατικού ελλείμματος και η έξοδος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας από τη σημερινή κρίση.

 Η συμμετοχική δημοκρατία ως διαδικασία και η εμπλοκή των πολιτών ως κινητήρια δύναμη, μπορούν να συμβάλουν καταλυτικά στην υπεράσπιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και την επίτευξη των μακροχρόνιων πολιτικών και οικονομικών στόχων της Ενωμένης Ευρώπης. Έστω και αν η Συνθήκη τελικά ναυαγήσει, θα πρέπει να εξευρεθούν τρόποι υλοποίησης των προνοιών της για τη συμμετοχική δημοκρατία.

Όλα αυτά σημαίνουν ακόμα μια πρόθεση και μια επικοινωνιακή δυνατότητα στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να πιέσουν για προοδευτικές εφαρμογές της συμμετοχικής δημοκρατίας.

Παράλληλα με την αναγνώριση της κοινωνίας των πολιτών, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει θεσμικά τον εμπλουτισμό της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με τη συμμετοχική δημοκρατία, αλλά είναι φανερό ότι βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή.

Σε διάφορες επιτροπές επιτράπηκε μεν η συμμετοχή τους, αλλά σπανίως ήταν κάτι περισσότερο από τυπική και συμβουλευτική.

Το ίδιο συμβαίνει και στα κόμματα φιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών αντιλήψεων. Αναγνωρίζουν την ανάγκη της συμμετοχικής δημοκρατίας, ωστόσο είναι δύσκολο να ξεπεράσουν την αντιπροσωπευτική τους δομή.

Το σύστημα απέχει πολύ ακόμα από την αναγνώριση της λήψης σημαντικών πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων από σύγχρονες «εκκλησίες του Δήμου» σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπου θα μπορούσαν να δοκιμαστούν αποδοτικά μορφές συμμετοχικής δημοκρατίας.

Τα κύρια ρεύματα πολιτικής σκέψης, οι δύο βασικές κομματικές οικογένειες, η σοσιαλδημοκρατική και η φιλελεύθερη, δε θα μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστες από τις εξελίξεις.

Η διαλεκτική σύνθεση ανάμεσα στο δημοκρατικό σοσιαλισμό και τον κλασικό φιλελευθερισμό, η οποία προϋποθέτει την επαναβεβαίωση των αφετηριακών παραδοχών και των ηθικών – αξιακών πλαισίων τους, είναι κάτι που συζητείται πλέον σε ευρεία κλίμακα.

Σε πρακτικό επίπεδο, οι αρχιτέκτονες της Ε.Ε. άρχισαν να κατανοούν ότι μπορούσαν να βρουν ένα σύμμαχο μεταξύ των πολιτισμικών ομαδοποιήσεων και γι’ αυτό άνοιξαν απευθείας διαύλους πολιτικής επικοινωνίας με τις τοπικές υποκουλτούρες, αποκτώντας έτσι ένα μέσο για να αμβλύνουν την επιρροή των εθνών-κρατών.

Όσον αφορά στην εμπιστοσύνη, και πάλι οι ηγέτες της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης είπαν ότι εμπιστεύονται περισσότερο τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παρά τις επιχειρήσεις ή την κυβέρνηση. Τα στοιχεία είναι εκπληκτικά. Το 51% διάκειται ευνοϊκά στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, μόνο το 41% εμπιστεύεται τις επιχειρήσεις και ένα γλίσχρο ποσοστό της τάξης του 26% λέει ότι εμπιστεύεται την κυβέρνηση. Στις Η.Π.Α., οι ηγέτες της κοινής γνώμης εκφράζουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις και στην κυβέρνηση παρά στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, αλλά οι διαφορές στα επίπεδα εμπιστοσύνης μεταξύ αυτών των τριών τομέων είναι μικρές.

Στην πραγματικότητα η Ε.Ε. δεν υποδέχεται πάντα με ανοιχτές αγκάλες τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Μόνο η συνεχής δημόσια πίεση, συνδυασμένη με την υποστήριξη των πολιτικών τους στόχων από το λαό, ανάγκασε τις κυβερνήσεις να τις αναγνωρίσουν και εξασφάλισε μια θέση γι’ αυτές στην επίσημη συζήτηση για τη δημόσια πολιτική.

Πολλοί τώρα μιλούν για συμμετοχική δημοκρατία από επίγνωση των εξελίξεων ή από φόβο ανεξέλεγκτων καταστάσεων για την επιβίωση του συστήματος. 

Φυσικά, είναι νωρίς ακόμη για μια ρητή αποκρυστάλλωση αυτού του προτάγματος, ωστόσο υπάρχει μια νέα επικοινωνιακή πλημμυρίδα, μιας άλλης κοινωνικής παγκοσμιοποίησης, που βγαίνει μέσα από την κατακερματισμένη κοινωνία της ηγεμονίας της αγοράς και απαιτεί την αναδιάρθρωση των θεσμών υπέρ της πολιτικής παγκοσμιοποίησης.

Η συνειδητοποίηση, έτσι, της νέας δυναμικής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών είναι κοινή συνισταμένη ανάδυσης της νέας καθολικότητας και ελπίδας του κόσμου για βελτίωση των συνθηκών ζωής.

Κι αυτό συντελείται στην υλική βάση της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, τη θεσμική βάση της εκρηκτικής πολλαπλασιαστικότητας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και το πολιτικό φαντασιακό, που αναπτύσσεται μέσα από αυτά τα δεδομένα.

Μια θεωρία η οποία θα συνθέτει την υλική βάση των εξελίξεων στην κοινωνική οικονομία και τις νέες τεχνολογίες με το μετασχηματισμό της δημοκρατίας, σε θεσμικό αλλά και στο συλλογικό φαντασιακό, είναι ζητούμενο.

Τα εμπόδια, όμως, για την ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας δεν προέρχονται μόνο από τις κυβερνήσεις και τα κόμματα, προέρχονται και από τον τρόπο που λειτουργούν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Πολλές από αυτές, και ιδιαίτερα οι μεγάλες μονοθεματικές Μ.Κ.Ο., δε λειτουργούν οι ίδιες με δημοκρατικό τρόπο, αλλά ως ελίτ και ολιγαρχίες.

Έχοντας κατακτήσει ένα προνομιακό πεδίο δράσης, π.χ. στην οικολογία και τη φιλανθρωπία, αρνούνται τη συμμετοχικότητα και τη συνεργασία με άλλες κινήσεις πολιτών για το ίδιο θέμα, αλλά και την κοινή έκφραση σε θεσμικό επίπεδο. Προτιμούν τις κατ’ ιδίαν επαφές με το κράτος και τις μεγάλες επιχειρήσεις, με αντίτιμο την αποδοχή των μεγάλων χορηγιών.

Αυτές οι σχέσεις είναι που εμποδίζουν στην πράξη την ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας στο χώρο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και η λύση πάντοτε παραμένει η δικτύωση και κοινοπραξία των μικρομεσαίων Μ.Κ.Ο., που αναπτύσσονται τελευταία με εντυπωσιακό τρόπο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ

για το Ρόλο των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών

ΒΙΒΛΙΑ

• «Το Ευρωπαϊκό Όνειρο», Jeremy Rifkin

• «Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της», Karl Popper

• «Η Επιστήμη της Επικοινωνίας», Regis Debray

• «Η Θρυμματισμένη Κοινωνία», Κορνήλιος Καστοριάδης

• «Ο Αιώνας της Βιοτεχνολογίας», Jeremy Rifkin

ΔΟΚΙΜΙΑ και ΑΡΘΡΑ

• «Το Μέλλον του Καπιταλισμού – Δημοκρατία εναντίον της Αγοράς», Lester Thurow

• «Ένας Παγκόσμιος Πολιτικός Χώρος», Αλέξης Ηρακλείδης

• «Η Οικολογική Οικονομία Πόλος Έλξης Επενδυτών», εφημερίδα «Καθημερινή», 13/03/2008

• «Η Πολιτεία του Τοκβίλ», εφημερίδα «Καθημερινή», 02/02/2007

• «Θεμελιώδεις Σημασίες της Κοινωνίας των Πολιτών», Βασίλης Τακτικός

• «Κοινωνικά Δίκτυα – Οριζόντια Συνεργασία», Βασίλης Τακτικός

• «Κοινωνική Οικονομία – Ευρώπη», Αλέξανδρος Μαυρόπουλος

• «Κοινωνικό Κεφάλαιο και Οικονομική Ανάπτυξη», Δημήτρης Σκάλκος

• «Νέος Εθελοντισμός και Ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας», Βασίλης Τακτικός

• «Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και ο Ρόλος τους», Μαρία Κότταρη

•  «Ομότιμο Μανιφέστο», Michel Bauwens

• «Για την “Κοινωνία των Πολιτών”», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 25/07/2004

• «Παγκοσμιοποίηση: Μύθοι και Πραγματικότητες», Νίκος Μουζέλης

• «Ποιες είναι οι Βασικές Αρχές του Διαφωτισμού;», Θανάσης Τσακίρης

• «Το Ειδύλλιο με την Κοινωνία των Πολιτών», Jeremy Rifkin

• «Το Κοινωνικό Κεφάλαιο στους Alexis De Tocqueville και Robert D. Putnam», Σταύρος Κωνσταντακόπουλος

Post navigation

PREVIOUS POST:Ο ΣΦΕΤΕΡΙΣΜΌΣ ΤΗΣ ΕΚΠΡΟΣΏΠΗΣΗΣ ΣΤΟ ΧΏΡΟ ΤΩΝ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΏΝ