«Το κόμμα προπομπός ή ουραγός εξελίξεων»

του Βασίλη Τακτικού*  Η «έξυπνη» οργάνωση αναπτυξιακών δημιουργικών πρωτοβουλιών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση  Σ’ αυτή την περίοδο είναι η κατάλληλη χρονική στιγμή για να συζητηθούν καινοτομικές «έξυπνες» ιδέες και προτάσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση ενόψει των δημοτικών εκλογών, με την ελπίδα ότι κάποιοι υποψήφιοι θα τις αξιοποιήσουν και θα προκαλέσουν γόνιμο διάλογο και προοπτικές υλοποίησης τους, στο βαθμό που θα βρεθούν σε υπεύθυνες θέσεις στην Τ.Α. μετά τις δημοτικές εκλογές. Όταν μιλάμε για «έξυπνες» καινοτομικές ιδέες και προτάσεις αναφερόμαστε στην τοπική οικονομία και τη «έξυπνη» επιχειρηματικότητα, όπου μπορούν να αναληφθούν δημιουργικές πρωτοβουλίες με τη συμμετοχή των πολιτών. Ειδικότερα στο πεδίο της οικοανάπτυξης που είναι το πέρασμα από τη συντηρητική στη βαθιά δημιουργική οικολογία που αναδεικνύει πόρους και δημιουργεί τοπική απασχόληση με την πράσινη και πολιτιστική επιχειρηματικότητα. Η Άννα Διαμαντοπούλου, πρώην επίτροπος έγραψε πάνω σ’ αυτή τη θεματική πρόσφατα το βιβλίο με τίτλο « Η έξυπνη Ελλάδα» το οποίο προλόγισε ο Γιώργος Παπανδρέου χαρακτηρίζοντας το ως βιβλίο αναπτυξιακή πυξίδα με προτάσεις που μεταφέρει ιδέες και τεχνογνωσία γεγονός που το καθιστά εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο. Πράγματι, το βιβλίο κάνει μια εύστοχη προσέγγιση για το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και οι ανθρώπινοι πόροι κάθε τόπου και περιοχής μέσα από την ανάδυση ενός τοπικού οράματος και «έξυπνων» επιχειρηματικών πρωτοβουλιών από συλλογικές πρωτοβουλίες και ιδιωτικές που συγκροτούν τον 3ο τομέα της οικονομίας σε τοπικό επίπεδο. Σ’ αυτό το πλαίσιο μεταξύ άλλων αναφέρεται ο ρόλος την Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στην ενεργό οικονομία και την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στο χώρο της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας, στην πράσινη επιχειρηματικότητα και στην πολιτιστική επιχειρηματικότητα. Η επιχειρηματικότητα αυτή προβάλλεται από την επιλογή στοιχείων και παραδειγμάτων σε πανελλαδικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και ασφαλώς το βιβλίο μεταφέρει μια νέα πολιτική κουλτούρα. Πράγματι, αυτά τα παραδείγματα στο βαθμό που γίνονται ευρύτερα γνωστά μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο στους Δήμους και στους πολίτες άλλων περιοχών, για να αξιοποιήσουν με τη σειρά τους τα δικά τους τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που μπορεί να είναι π.χ. βιολογικά προϊόντα υψηλής αξίας για την υγιεινή διατροφή ή φυσικές γεωμορφολογικές ομορφιές για την ανάπτυξη οικοτουρισμού-αγροτουρισμού, αλλά και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Άννα Διαμαντοπούλου ως γνωστόν είναι υπεύθυνη για την σύνταξη του κυβερνητικού προγράμματος του Π.Α.Σ.Ο.Κ. και φαντάζεται κανείς ότι σχετικές ιδέες και προσεγγίσεις θα περάσουν στο μελλοντικό κυβερνητικό πρόγραμμα του Π.Α.Σ.Ο.Κ. Το ζήτημα είναι ότι το κυβερνητικό πρόγραμμα, οι μεταρρυθμίσεις και οι νομικές ρυθμίσεις που υλοποιούνται από κάθε κυβέρνηση και το κράτος δεν εξασφαλίζουν ως μόνες συνθήκες τη συμμετοχή των πολιτών στην αναπτυξιακή διαδικασία. Γι’αυτό και πολλές φορές τα κυβερνητικά προγράμματα ξεχνιούνται στην πορεία ή λαμβάνονται υποτυπωδώς υπ’οψιν όταν ένα κόμμα αναλαμβάνει την κυβέρνηση. Και αυτό είναι αναπόφευκτο όταν το πρόγραμμα δε συνοδεύεται από κινήματα που ενσαρκώνουν ιδέες και υποστηρίζουν τις μεταρρυθμίσεις. Στην πραγματικότητα οι κυβερνήσεις πράττουν ανάλογα με τις κοινωνικές πιέσεις που ασκούνται και τα οργανωμένα συμφέροντα. Όταν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών υστερούν σε οργάνωση, τεχνογνωσία και δυναμική, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε σπουδαίες αλλαγές και έξυπνες πολιτικές στην κοινωνική βάση. Αυτό συμβαίνει και όταν το κόμμα ως θεσμός δεν έχει την προνοητικότητα να προετοιμάσει συμμαχίες με άλλες κοινωνικές οργανώσεις. Ειδικότερα όταν τα στελέχη του κόμματος απορροφούνται από το κράτος, οι κυβερνήσεις δε μπορούν να προετοιμάσουν τα κοινωνικά νέα κινήματα. Οι κυβερνήσεις συνήθως αξιοποιούν το φορτίο των ιδεών και πρωτοβουλιών που φέρνουν μαζί τους οι κοινωνικές οργανώσεις και το κόμμα, από την περίοδο προετοιμασίας στην αντιπολίτευση, όταν συντελείται η γονιμοποίηση ιδεών μεταξύ κόμματος και κοινωνικών κινημάτων. Το ερώτημα είναι λοιπόν τι προετοιμάζει σήμερα το κόμμα σ’αυτό το επίπεδο; Ποιο το στρατηγικό σχέδιο ενδυνάμωσης της κοινωνίας των πολιτών και ποιες οι δαπάνες για τη συγκρότηση μιας πολιτικής νέων κινημάτων; H απάντηση στο τελευταίο ερώτημα είναι ότι το κόμμα δεν δαπανά μέχρι στιγμής ούτε ένα ευρώ για την «έξυπνη» οργάνωση μιας κοινότητας γνώσης και δημιουργικών πρωτοβουλιών πολιτών. Και όλοι γνωρίζουμε ότι η πολιτική καινοτομία όπως και κάθε καινοτομία και η σχέση με τα κινήματα δε γίνεται χωρίς υλικό και πόρους. Έχει θεσμοθετηθεί βέβαια στο Π.Α.Σ.Ο.Κ. μετά την ανάληψη της ηγεσίας από τον Γεώργιο Παπανδρέου η πολιτική επιμόρφωση και η θεματολογία περιεχομένου αναφέρεται σε θέματα πολιτικών καινοτομιών. Υπάρχει επίσης το προηγούμενο της ενίσχυσης του ρόλου των Μ.Κ.Ο. από τη θητεία του στο υπουργείο εξωτερικών, που δημιουργεί την εμπιστοσύνη ότι και σαν κυβέρνηση το Π.Α.Σ.Ο.Κ. θα ενισχύσει περισσότερο το ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να προκαλέσει σήμερα μια εκτεταμένη ενεργό συμμετοχή και αυξημένη εμπιστοσύνη ότι θα αλλάξουν δραστικά τα πράγματα όταν το κόμμα ξαναρθεί στην εξουσία, καθώς το κομματικό σύστημα σήμερα συντηρεί την κρατικιστική δομή του και υποστηρίζεται από επαγγελματίες πολιτικούς στο 99% που έχουν άμεση σχέση και βιοπορούν από το κράτος ή τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Το «ανοικτό κόμμα» είναι ακόμη στο επίπεδο των προσδοκιών και όχι πραγματικότητα. Ελάχιστες είναι εξάλλου οι δυνατότητες στους εθελοντές πολίτες που ασχολούνται με την πολιτική να επιδράσουν στο πολιτικό σύστημα, μέσα από την περιπλοκότητα του πολιτικού συστήματος. Έτσι διαπιστώνοντας το έλλειμμα πολιτικών καινοτομιών στο πολιτικό σύστημα και στο κόμμα, η κάλυψη του ελλείμματος με τις διαδικασίες εκπαίδευσης στελεχών χωρίς ωστόσο να διατίθενται πόροι για την ενίσχυση νέων κοινωνικών κινημάτων δεν επαρκεί για μια μεταρρυθμιστική πολιτική. Μπορεί μάλιστα να φέρει το αντίθετο αποτέλεσμα από τις επιδιωκόμενες προθέσεις. Να επανεκπαιδεύει μια κομματική γραφειοκρατία επαγγελματιών στελεχών και πολλές φορές σφετεριστών της εκπροσώπησης που καταλήγουν να εμποδίζουν με τον τρόπο τους τον εθελοντισμό στην πολιτική και να αποκλείουν τις Μ.Κ.Ο. από την πολιτική διαβούλευση και τους πόρους που χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Αυτό συμβαίνει αντικειμενικά μέχρι τώρα με τη διαπιστωμένη εχθρότητα του κομματικού μηχανισμού προς τις Μ.Κ.Ο. Έτσι η ενίσχυση της εκπαίδευσης και της επανεκπαίδευσης ειδικών και πολιτικών στελεχών είναι μια αυταπάτη για την εμπέδωση μιας νέας πιο δημοκρατικής κουλτούρας στο κόμμα και δεν μπορεί να καλύψει το κενό στις σχέσεις κόμματος και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που διακρίνεται από αμοιβαία καχυποψία. Η κομματική εκπαίδευση υπό συνθήκες κλειστότητας είναι μια λύση εσωστρεφής και «ανακύκλωσης» της κομματικής γραφειοκρατίας. Όπως το κύριο πρόβλημα της ανεργίας στις σύγχρονες οικονομίες δεν μπορεί να καλυφθεί από την επανεκπαίδευση για ανύπαρκτες θέσεις εργασίας όπως λέει ο Rifkin, έτσι και το ζήτημα των σχέσεων του κόμματος με την οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών δε μπορεί να καλυφθεί με την εκπαίδευση, αλλά μόνον με τη γνήσια σχέση κόμματος και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Το θέμα είναι να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας μέσα από τον αναδυόμενο τρίτο τομέα της οικονομίας κι αυτό απαιτεί κίνητρα και ενισχύσεις και επιμόρφωση μέσα από τη δράση των Μ.Κ.Ο. Εκεί θα πρέπει να υλοποιηθούν προγραάμματα τοπικής ανάπτυξης. Eάν ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας είναι μια λύση μέσα από την δημιουργία νέων κοινοτήτων βιώσιμου πολιτισμού, τότε χρειάζεται επειγόντως μια άμεση σχέση με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και επένδυση του κόμματος με συγκεκριμένους πόρους στην «έξυπνη» δικτυακή οργάνωση δημιουργικών πρωτοβουλιών πολιτών και στην οργανωτική επικοινωνία αυτών των οργανώσεων. Έτσι η « έξυπνη» Ελλάδα πέρα από τις έξυπνες ιδέες και τα παραδείγματα χρειάζονται ένα καινοτομικό στρατηγικό σχέδιο που να βασίζεται στους παρακάτω άξονες: Α) Σ’ ένα νέο σύστημα οριζόντιας αναδραστικής επικοινωνίας μεταξύ κόμματος και οργανώσεων πολιτών, το οποίο θα έχει και συγκεκριμένους διαθέσιμους πόρους λειτουργίας για να διακινεί πληροφορίες, γνώσεις και εμπειρία και συμβουλευτική σε καθημερινή βάση προς τα κάτω στην κοινωνία και στην Τ.Α. Β) Οργάνωση-δημιουργία και υλοποίηση πιλοτικών σχεδίων καινοτομικής επιχειρηματικότητας στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης σε συνεργασία με τις Μ.Κ.Ο. Τέτοια σχέδια μπορεί να υλοποιήσει το Π.Α.Σ.Ο.Κ. αυτή την περίοδο που βρίσκεται στην αντιπολίτευση, σε Δήμους που καθοδηγούνται από στελέχη του κόμματος. Όταν δημιουργηθούν κι άλλα παραδείγματα θα είναι το καλύτερο σχολείο για την εκπαίδευση στελεχών σε καινοτομικές πολιτικές. Το σύνολο της πόλης είναι το γενικό σχολείο της πολιτικής όπως έλεγε στον Επιτάφιο ο Περικλής αναφερόμενος βέβαια σε μια πόλη με θεσμούς άμεσης Δημοκρατίας και μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτό χρειάζεται η σύγχρονη έξυπνη Ελλάδα για να επιμορφώσει τους πολίτες της. Θεσμούς άμεσης, συμμετοχικής Δημοκρατίας παράλληλα με τη γνήσια εκπροσώπηση. Στο επίπεδο της οικονομίας οι επιχειρήσεις και οι αναπτυξιακές πρωτοβουλίες των πολιτών θα μπορούσαν να είναι το σχολείο της «έξυπνης» επιχειρηματικότητας που έχει ανάγκη η Ελλάδα αλλά αυτό απαιτεί και τα συγκεκριμένα κίνητρα που προαναφέραμε και αποκέντρωση της επικοινωνιακής πολιτικής. Γ) Τρίτος άξονας του στρατηγικού σχεδίου είναι η συμβουλευτική της τοπικής ανάπτυξης Πολλά έχουν ειπωθεί και έχουν γίνει στο παρελθόν από το ΠΑΣΟΚ για την αποκέντρωση της εξουσίας με σκοπό την περιφερειακή ανάπτυξη. Αποδείχθηκε όμως στην πορεία ότι αυτή η αποκέντρωση είναι ελλιπής όταν δε συνοδεύεται από μια αποκέντρωση ουσίας και συμμετοχικής δημοκρατίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις είχαμε αποκέντρωση των πελατειακών σχέσεων και της διαφθοράς, καθώς στατιστικά ο χώρος της Τ.Α. αποδεικνύεται ο πιο ευάλωτος χώρος στη διαφθορά, αφού στην ουσία λειτουργεί συγκεντρωτικά και με αδιαφάνεια σε τοπικό επίπεδο, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στους πολίτες. Επομένως το ζήτημα δεν είναι μόνον η αποκέντρωση εξουσίας, αλλά η αποκέντρωση ουσίας με συμμετοχή των πολιτών – των εθελοντών της πολιτικής σε τοπικό επίπεδο και αυτό απαιτεί όχι την καθοδήγηση με την παλαιά προπαγανδιστική έννοια, αλλά τη σύγχρονη συμβουλευτική για το πώς η τοπική αυτοδιοίκηση θ’αναπτύξει την επιχειρηματικότητα και την τοπική απασχόληση και το πώς οι πολίτες θ’αναλάβουν αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στον τόπο τους για να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και ποιοτικές συνθήκες ζωής. Η έξυπνη στρατηγική σήμερα δεν είναι να κάνει το κόμμα οπαδούς, αλλά συνδημιουργούς τους πολίτες στην αναπτυξιακή διαδικασία. Αυτή τη γνώση και την επικοινωνία δε μπορούν να τη διαθέσουν οι μικροί συνήθως οργανισμοί των Μ.Κ.Ο. Θα μπορούσε όμως να τη διαθέσει το κόμμα που είναι ένας πανελλήνιος οργανισμός ο οποίος διαθέτει περισσότερους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους και προϋποθέσεις που φέρνουν αποτελέσματα εάν το κόμμα μπορεί να διαθέσει σήμερα αυτή την αναγκαία συμβουλευτική υποστήριξη και τους αναγκαίους πόρους. Τότε μπορεί να είναι ο προπομπός στην ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών και στον τρίτο πόλο της οικονομίας, διαφορετικά θα παρακολουθεί ως ουραγός τις εξελίξεις, γιατί ο ρόλος των Μ.Κ.Ο. ούτως ή άλλως με τον καιρό θα ενισχύεται. Αυτό που μπορεί να κάνει ένα κόμμα είναι να τις επιταχύνει ή να τις επιβραδύνει και αναλόγως να επωφεληθεί ή να χάσει το τρένο των εξελίξεων.   *Ο Βασίλης Τακτικός είναι σύμβουλος ανάπτυξης και πολιτικής επικοινωνίας