Λάδωνας

Με την ονομασία Λάδωνας συναντάμε δύο ποταμούς της Πελοποννήσου. Ο ένας είναι ο Ηλειακός Λάδωνας ή Λαγανέικο ποτάμι, παραπόταμος του Πηνειού στα Βορειοδυτικά του νομού Ηλείας. Πηγάζει από την περιοχή της Φολόης και αποτελείται αρχικά από πολλά μικρά ρεύματα, με κυριότερο το ρέμα Κατσαρού, τα οποία σχηματίζουν βαθιές και δασώδεις κοιλάδες. Στη συνέχεια χύνεται στη τεχνητή λίμνη του Πηνειού, κοντά στο Αγραπιδοχώρι.  Ο Αρκαδικός Λάδωνας είναι ο κυριότερος παραπόταμος του Αλφειού και έχει τις πηγές του στη Βορειοδυτική Αρκαδία, νοτιοδυτικά των Αροάνιων Ορέων (Χελμού). Στην αρχή του ρου του δέχεται τα νερά του Μαζαίικου ποταμού, ο οποίος πηγάζει από τα Αροάνια (κάτω από το χωριό Πλανητέρο) και ήταν από τα κυριότερα ποτάμια, γνωστό στην αρχαιότητα με το όνομα Αροάνιος, και ακολουθεί αρχικά νότια διεύθυνση. Στα όρια με τον νομό Αρκαδίας δέχεται τα νερά του Νταραίικου ποταμού, ο οποίος κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Τράγος. Από το σημείο αυτό ονομάζεται Λάδωνας. Στην συνέχεια εισέρχεται στην επαρχία Γορτυνίας του νομού Αρκαδίας. Σε αυτήν την περιοχή έχει σχηματιστεί με φράγμα η Τεχνητή Λίμνη του Λάδωνα, όπου λειτουργεί ο πρώτος υδροηλεκτρικός σταθμός στην Ελλάδα. Κατόπιν το νερό διοχετεύεται και πάλι στη κοίτη του ποταμού, ο οποίος συνεχίζει τον ρου του ως την Τριποταμιά, στα όρια του νομού Αρκαδίας με τον νομό Ηλείας, όπου συμβάλλει με τον ποταμό Αλφειό. Ο Παυσανίας κατά την περιήγησή του στην Αρκαδία ακολούθησε όλον τον ρου του Λάδωνα και μας έδωσε σημαντικές πληροφορίες για τις παραλαδώνιες θέσεις και λατρείες. Ο αρχαίος Κλείτωρ απέχει από τις πηγές του Λάδωνα 60 στάδια, ενώ από τη Λυκουρία, 50 στάδια (πάνω από 9 χιλ.), ενώ το σημερινό χωριό Λυκούρια Μαζέικων, που αποτελεί διάδοχο της αρχαίας Λυκουρίας, απέχει μόνο 11 ή 12 στάδια από τις πηγές. Ο Παυσανίας παρουσιάζει τη Λυκουρία απλώς ως ‘’χωρίον’’ δηλαδή τοποθεσία και όχι ‘’κώμη’’ ή ‘’πολίχνη’’ γιατί είναι πιθανόν πως η Λυκουρία να ήταν μια τοπωνυμία. Η ονομασία Λυκουρία προήλθε από τους πολλούς λύκους που υπήρχαν στην περιοχή. H πηγή του Λάδωνα βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του σημερινού χωριού Λυκούρια .Το νερό της είναι άφθονο και βγαίνει από ένα μόνο κεφαλάρι σχηματίζοντας πάνω από τη πηγή μικρή και βαθιά λίμνη. Με την περιοχή αυτή συνδέεται ένας θρύλος, ο οποίος ήταν ζωντανός μέχρι και την αρχή του περασμένου αιώνα, που ο Leake περιηγήθηκε στην περιοχή:Δύο στοιχειά ή δαίμονες εξουσίαζαν τη λίμνη, από τα οποία το ένα έμενε στην περιοχή της Γκιόζας (Ματιού) και το άλλο της Λυκούριας. Ύστερα από μια άγρια σύγκρουσή τους στην περιοχή της Λυκούριας το ένα χώθηκε στο έδαφος και τρυπώντας το βουνό βγήκε στη λίμνη. Έτσι άνοιξε η καταβόθρα της Γκιόζας και η λίμνη άδειασε. Ο Παυσανίας είδε και ένα άλλο ρέμα, τον Άρσενα, που πηγάζει από τα υψώματα του Αφροδισίου, βορειοδυτικά του χωριού Βελιμάχι και χύνεται στο Λάδωνα, στα νότια της αρχαίας Θέλπουσας. Η θέση της Θέλπουσας έχει με βεβαιότητα αναγνωριστεί στην αριστερή όχθη του Λάδωνα, στα βορειοδυτικά του χωριού Βάναινα. Λείψανα του οχυρωματικού περιβόλου της Θέλπουσας διατηρούνται, εφόσον παλαιότεροι περιηγητές περιγράφουν σπονδύλους κιόνων και θεμέλια οικοδομημάτων ελληνιστικών χρόνων κοντά στο Λάδωνα. Περιγράφοντας ο Παυσανίας τον ρου του Λάδωνα, αναφέρει ως πρώτες θέσεις το Λευκάσιον και τη Μεσόβοα. Οι θέσεις αυτές αναζητήθηκαν και σύμφωνα με τις τελευταίες απόψεις το χωριό Τσορωτά που βρίσκεται βορειότερα του χωριού Φίλια είναι το Λευκάσιον , γι’αυτό και έχει μετονομασθεί σήμερα σε Λευκάσι. Κατόπιν διασχίζει τη θέση Νάσοι, που πιθανόν βρίσκεται νότια της Φίλιας, ενώ στην ίδια περιοχή, ακόμα πιο δυτικά βρίσκεται το σημερινό χωριό Νάσια, όπου επέζησε η αρχαία τοπωνυμία. Στην συνέχεια κατεβαίνει στους Θαλιάδες, οι οποίοι ταυτίζονται με το Παλιόκαστρο της Βάχλιας. Οι Θαλιάδες διέθεταν ιερό των ελευσίνιων θεών και του Διονύσου με επιβλητικά αγάλματα. Ο Leake αναγνώρισε το ελευσίνιο αυτό ιερό της Δήμητρας, που βρισκόταν μέσα στην επικράτεια της Θέλπουσας, στη δεξιά όχθη του Λάδωνα, κοντά στη γέφυρα του χωριού Σπαθάρι. Μετά το ελευσίνιο ο Παυσανίας παρακολουθεί την κοίτη του Λάδωνα προς τη Θέλπουσα και εγκαταλείπει την περιοχή του σημερινού Αφροδισίου. Παρουσιάζει το Όγκειο ως τμήμα της Θελπουσίας, στα νότια της και κοντά στην αριστερή όχθη του Λάδωνα, μεταξύ του χωριού Καλλιάνι και Λάδωνα, ονομαζόμενο από το γιο του Απόλλωνα Όγκιο ή Όγκο. Εκεί πλην της Δήμητρας λατρεύονταν και ο Απόλλων ογκαίος. Η θελπούσια Δήμητρα ήταν τοπική θεά του κάτω κόσμου και δεν είχε το προσωνύμιο «όγκα», αν και το ιερό της ήταν μέσα στο χώρο του Ογκείου. Οι Θελπούσιοι έδιναν στη θεά τους το προσωνύμιο ερινύς και ήταν ιππόμορφη όπως και η Δήμητρα μέλαινα των Φιγαλέων. Την αποκαλούσαν ερινύς γιατί όταν η Δήμητρα περιπλανιόταν αναζητώντας τη κόρη της, τη ξεγέλασε ο Ποσειδώνας και συνευρέθηκε μαζί της. Η Δήμητρα αφού άφησε την οργή της, θέλησε να λουστεί στο Λάδωνα, γι’αυτό το λόγο πήρε δύο προσωνύμια, για την οργή της ερινύς και για το λούσιμό της στο Λάδωνα λουσία. Από τη συνέρευση αυτή γεννήθηκε μία κόρη που το όνομά της δεν το ανακοίνωναν σε αμύητους, και ένα άλογο, τον Αρείωνα, ο οποίος αναφέρεται από τον Όμηρο, τον Άδραστο αλλά και τη τοπική μυθική παράδοση. Εκεί κοντά στη δεξιά όχθη του Λάδωνα, ένα περίπου χιλιόμετρο νοτιότερα του Ογκείου ή έξι χιλιόμετρα νοτιότερα, αντίκρυ στη συμβολή της Τουθόας, υπήρχε και το ιερό του Ασκληπιού παιδός, το οποίο ήταν μνήμα της Τρυγόνος, η οποία λένε πως ήταν τροφός του Ασκληπιού. Οι Θελπούσιοι τιμούσαν τον Ασκληπιό και δημιούργησαν μια δική τους τοπική παράδοση για την γέννηση του Ασκληπιού, η οποία δεν υφίσταται αφού ο Ασκληπιός γεννήθηκε και ανατράθηκε στην Επίδαυρο. Στο σύνορο Θελπουσίων και Ηραίων που ονομαζόταν από τους Αρκάδες Πεδίον (πεδιάδα) χυνόταν στο Λάδωνα ο ποταμός Τουθόα, ο οποίος κατέβαινε από τα Λαγκάδια και δεχόταν πολλά νερά το χειμώνα από τα βουνά και τις ρεματιές των Λαγκαδιών. Ένα χωριό Τσίπολι ή Τσίπολιος που βρίσκεται κοντά στο ποτάμι αυτό και ανάμεσα στα χωριά Λαγκάδια και Καλλιάνι ονομάστηκε Τουθόα. Το σημείο που ο Λάδωνας χύνεται στον Αλφειό ονομάζεται Κοράκων νάσος (νησί των κορακιών).Ο Όμηρος ανέφερε ότι οι πόλεις, Ενίσπη, Στρατίη και Ρίπη, υπήρξαν νησιά στο Λάδωνα. Αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί λόγω του μεγέθους του ποταμού. Ο Λάδωνας γοήτευε με τα νερά του περισσότερο από κάθε άλλο ποτάμι, είτε βαρβαρικό είτε ελληνικό. Ήταν ακόμα ξακουστός εξαιτίας του μύθου της Δάφνης και του Λεύκιππου. Η Δάφνη αγαπήθηκε από τον Λεύκιππο, αλλά αυτή δεν ανταποκρινόταν στον ερωτά του γιατί απέφευγε όλο το αρσενικό φύλο. Τότε ο Λεύκιππος μεταμορφώθηκε σε γυναίκα και κέρδισε την εμπιστοσύνη της, αλλά ο Ποσειδώνας, που αγαπούσε και αυτός την Δάφνη, αγανάκτησε με τον Λεύκιππο. Αργότερα η Δάφνη και οι άλλες παρθένες θέλησαν να κολυμπήσουν στο Λάδωνα.Ο Λεύκιππος δεν ήθελε, αλλά εκείνες τον έγδυσαν με το ζόρι. Μόλις είδαν ότι ήταν άνδρας τον χτύπησαν με τα ακόντια και τα μαχαίρια και τον σκότωσαν.