«Η κατακερματισμένη σκέψη, τεμαχίζει καθετί που είναι σφαιρικό, αγνοεί εκ φύσεως το πολύπλοκο του ανθρώπου και το πλανητικό – πλαίσιο περιβάλλον. Δεν αρκεί όμως να σηκώσουμε τη σημαία του σφαιρικού: πρέπει να συνενώσουμε τα στοιχεία του σφαιρικού σε μια σύνθετη οργανοποιητική συνάρθρωση, πρέπει να τοποθετήσουμε το πλαίσιο – περιβάλλον μέσα στο δικό του περιβάλλον πλαίσιο». Έντγκαρ Μορέν «Γη – Πατρίδα». Οι όροι αυτοί του τίτλου, αναδεικνύονται παγκόσμια σε κάθε χώρα όλο και πιο πολύ και αποτελούν ένα σημείο τομής νέων κατευθύνσεων και υφιστάμενων καταστάσεων. Είναι όροι που είναι άμεσα συνυφασμένοι με το πεδίο λειτουργίας και την μορφή του οικονομικού συστήματος και ταυτόχρονα είναι όροι που υποδεικνύουν μια νέα συνθήκη: την συνθήκη της συμβατότητας της οικονομίας και του προϊόντος της με την φύση ως παραγωγικό αλλά και ως βιοτικό συντελεστή του ανθρώπου, του πολιτισμού και της βιόσφαιρας.
Το πρόβλημα που θεμελιωδώς δημιούργησαν οι τρεις τελευταίοι αιώνες της βιομηχανικής επανάστασης μαζί με τα προβλήματα των μεγάλων πόλεων από τη αρχαιότητα μέχρι σήμερα αποτέλεσαν τα κύρια πεδία αφύπνισης απέναντι στο περιβάλλον. Μια πρόσθετη διάσταση αφύπνισης απέναντι στο περιβάλλον ήταν πάντα συνυφασμένη με την αξία της ζωής και με τις σχέσεις ζωής που ανέπτυσσε ο άνθρωπος με το περιβάλλον. Περσοναλιστικές εκδοχές αυτών των σχέσεων έχουμε σε πληθώρα διηγήσεων ιστορικών, αναφορών και μύθων. Η κύρια δυναμική κρίσης που ώθησε τον ανθρώπινο πολιτισμό καθ΄ όλη την διάρκειά του σε μια κατανόηση της διαχείρισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, ήταν μέσα από το προϊστορικό και το ιστορικό φαινόμενο της πόλης και την επακόλουθη απώλεια της αμεσότητας της σχέσης ανθρώπου - περιβάλλοντος, με όρους διάχυσης της ανθρώπινης κατοικίας στο φυσικό περιβάλλον. Η οικολογική και η περιβαλλοντική γκετοποίηση του ανθρώπου, η οποία συνδέθηκε με την γένεση του αστικού πολιτισμού στις διάφορες ιστορικές και γεωγραφικές διαστάσεις του, συνδέθηκε με τα προβλήματα διαχείρισης του περιβάλλοντος σε θέματα ύδρευσης, διαχείρισης αποβλήτων και απορριμμάτων ή με θέματα που συνδέονται με την δημόσια υγεία ή με την περιβαλλοντική διαχείριση των δημόσιων και ακάλυπτων χώρων. Οι ρυθμίσεις επίσης που αφορούσαν πχ τα όρια δόμησης, τη διαχείριση των ακάλυπτων περιβαλλοντικών χώρων, την επανένταξη της φύσης στο αστικό δομημένο περιβάλλον, αποτέλεσαν ένα διαχρονικά βασικό σημείο προσέγγισης στην ιστορία. Οι τρεις όμως τελευταίοι αιώνες, που χαρακτηρίζονταν από την τεχνολογική έκρηξη, έθεσαν με πολύ πιο ολοκληρωτικό τρόπο τα ζητήματα αυτά, λόγω της καταλυτικής πλέον επίδρασης του ανθρώπου στο περιβάλλον. Παράλληλα η διαδικασία βύθισης τόσο της οικονομίας όσο και του πολιτισμού του ανθρώπου από την νομαδική, την κτηνοτροφική ζωή και την δεσπόζουσα οικολογική γεωργική συνιστώσα, στην μεταλλευτική ή ορυκτή συνιστώσα, όπως θα έλεγε και ο Τζ. Στιούαρτ Μίλλ, συνδέθηκε με εσωτερικές μακραίνουσες αλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία, στην οικονομία και τον πολιτισμό. Η ολοκλήρωση όμως του τελευταίου σταδίου βύθισης - της εργαλειακής στον ορυκτό κόσμο - πέρασε από μια τελευταία σαρωτική περίοδο ανακαλύψεων, εφευρέσεων και τεχνολογικών εξελίξεων όπου μόχλευσε τα πάντα μέσα από το ορυκτό περιβάλλον. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε αντίστοιχα ότι ακριβώς αυτή η μόχλευση ήταν ίσως και η πιο επώδυνη. Εσωτερίκευσε με περισσότερη βία τις σχέσεις εξουσίας μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία, απαιτώντας από την μια την αλλοτρίωση του ανθρώπου και από την άλλη την ευφυή του εργασία. Ήταν η περίοδος που οδήγησε στην εκτεταμένη ανάπτυξη της δουλείας. Μετά από την τεχνολογική επανάσταση και την ενσωμάτωση της ανθρώπινης ευφυΐας σε μεγαλύτερα εργαλειακά συστήματα αυξημένης ενεργειακής και παραγωγικής δυνατότητας - όπως συνέβη με την ανακάλυψη του ατμού αλλά και με τους παράγοντες συντονισμού τέτοιων συστημάτων, όπως ήταν οι ωρολογιακοί μετρητές - φτάσαμε στην δυνατότητα τερματισμού αυτής της άμεσης μορφής δουλείας του ανθρώπου και στην υποκατάστασή της από την δύναμη των μηχανών. Έτσι μέσα σε περίπου ενάμιση αιώνα εξαλείφθηκε θεωρητικά η δουλεία από όλα τα μέρη της γης. Αυτή η νέα επαναστατική ανάπτυξη δυνάμεως οδήγησε σε εκθετικά μεγαλύτερη επιρροή του ανθρώπου απέναντι στην φύση, μέσα από την τεχνολογική μόχλευση της ορυκτής κατάστασης στις ποικίλες της μορφές. Απελευθέρωσε νέες δυνατότητες πληθυσμιακής ανάπτυξης της ανθρωπότητας και μια τελείως διαφορετικής κλίμακας επίδραση στην παγκόσμια βιοποικιλότητα, που έφτασαν στο σημείο να μπορεί πλέον ο άνθρωπος να επιδρά ακόμη και στους κλιματικούς συντελεστές, όπως πχ με την εξαιρετικά μεγάλη απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα αερίων του θερμοκηπίου, μέσα από την παραγωγική και καταναλωτική δραστηριότητα του ανθρώπου. Κάτι που διορατικά είχαν προβλέψει ότι θα συμβεί επιστήμονες όπως ο Φουριέ και ο Αρένιους. Αν κοιτάξει κανείς την χρονική κλιμάκωση της επίδρασης του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον, υπό την έννοια μιας ανθρώπινης γενιάς, μπορεί να φανεί βραδεία αλλά αν την κοιτάξει υπό την έννοια του γεωλογικού και οικολογικού χρόνου είναι ταχύτατη. Αυτοί οι τελευταίοι αιώνες συνδυάστηκαν με την άμετρη αντίληψη απέναντι στην φύση, συνυφασμένη με την πλάνη της απειρότητας τόσο των φυσικών πόρων όσο και των δυνατοτήτων της φέρουσας ικανότητας του οικοσυστήματος. Το αποτέλεσμα είναι να οδηγηθούμε σε μια ακραία μεταβαλλόμενη παγκόσμια περιβαλλοντική και οικολογική ισορροπία. Η κεκτημένη νοοτροπία όμως που είχαμε από την πολύ παλαιότερη και ποιοτικά διαφορετική προσέγγιση του ανθρώπου και της οικονομικής δομής στην φύση ως παραγωγικού συντελεστή, ήταν τελείως διαφορετική από αυτήν που απαιτείτο για να ρυθμίσουμε την σημερινή κατάσταση. Παράλληλα όλες αυτές οι ποικίλες ειδικότητες των μηχανικών και των τεχνολόγων των τεχνοκρατών αυτών των αιώνων, συνδέθηκαν με την δογματική πρόσληψη της αντίληψης της φύσης ως άπειρου παραγωγικού πόρου και μη άξιου όντος. Η φύση και η ζωή σ' αυτήν δεν προσεγγίστηκε ως αυταξία παρά μόνο σε ένα περσοναλιστικό βαθμό, και στον βαθμό που αυτές οι σχέσεις αναπτύχθηκαν μέσα από παραγωγικές δραστηριότητες με ζώα εργασίας, κατοικίδια, αναπαραγωγικά, ή που αναπτύχθηκαν με την επανένταξη της φύσης και της βιοποικιλότητας στην ιστορία των πόλεων. Τόσο η μηχανική και η τεχνολογία όσο και η οικονομική θεωρία και η θεωρία των δικαιωμάτων απαξίωσαν την βαθιά πολυπλοκότητα, την ιστορικότητα, την ολιστικότητα και την συστημικότητα των μορφών ζωής αλλά και των εξαιρετικά ευαίσθητων και δυναμικών ισορροπιών των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος. Η προσπάθεια επανένταξης της φύσης στα οικονομικά μοντέλα Φτάσαμε λοιπόν στην σημερινή κατάσταση όπου καλούμαστε πλέον να επανεντάξουμε με άλλο τρόπο την φύση στην οικονομική θεωρία και πράξη, στις οικονομικές πράξεις του ανθρωπογενούς μας συστήματος. Αυτό το κάνουμε γιατί αισθανόμαστε ότι θα χαθεί το μέλλον μέσα από μια καταστροφική κρίση. Ανακαλύπτουμε λοιπόν ότι πρέπει να αρχίσουμε να μειώσουμε το περιβαλλοντικό και οικολογικό αποτύπωμα της οικονομίας, ενώ παλιά αισθανόμασταν ότι μπορούμε να αφήσουμε οπουδήποτε με κατακτητική βαρβαρότητα το αποτύπωμά μας στην φύση, και ότι αυτό δεν θα είχε έναν διαρκή απόηχο πάνω μας. Όμως αυτή η ίδια η διαδικασία της αναπροσαρμογής έτσι όπως επιχειρείται, συνήθως έχει μέσα της βασικά κενά και ελλείμματα. Αδυνατεί να συλλάβει τον ολιστικό χαρακτήρα των αλλαγών και λειτουργεί αποκλειστικά στο πεδίο της εξειδίκευσης και της αποσπασματικότητας. Ενώ ο ολιστικός χαρακτήρας των αλλαγών απαιτεί αλλαγή νοοτροπίας, τη κατανόηση δηλαδή του νέου χαρακτήρα της οικονομίας, η φονταμενταλιστική καθήλωση στην αποκλειστική, «πεπατημένη», προσέγγιση της εξειδίκευσης και της αποσπασματικότητας απαιτεί απλώς μια ενσωμάτωση τεχνολογικών καινοτομιών και κάποιων θεσμικών ρυθμίσεων. Είναι φανερό ότι οι εξελίξεις πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα σε όλα αυτά τα μέτωπα που προαναφέραμε, στον τομέα πχ της μηχανικής και της τεχνολογίας, όπου πλέον πρέπει να γίνουμε πιο ολοκληρωμένοι στην καταγραφή του ρίσκου και της διακινδύνευσης και να λειτουργήσουμε με την αρχή της πρόληψης. Απ' την άλλη πρέπει να σταθμίσουμε ξανά την όλη προσέγγιση της οικονομικής επιστήμης και αυτό, όχι αποκλειστικά μέσα από την οικονομική περιβάλλοντος, ως ένα περιφερειακό σύστημα. Το ίδιο επίσης πρέπει να κάνουμε με το νομικό πλαίσιο δικαιωμάτων και αξιών σε σχέση με την ζωή, με το περιβάλλον, τα οικοσυστήματα κλπ γιατί προφανώς αυτά είναι μεταξύ τους βαθιά και καθοριστικά αλληλένδετα. Το πώς προσεγγίζουμε οικονομικά τα ζητήματα και το ποια οικονομική θεωρία επιλέγουμε, εάν αυτή ερμηνεύει ορθά την θέση μας μέσα στην φύση, το πώς επίσης προσεγγίζουμε την έννοια των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των όντων της φύσης, εάν και κατά πόσο παραμένουμε δηλαδή καθηλωμένοι σε μια ανθρωποκεντρική ερμηνεία του δικαιώματος, είναι ένα αλληλένδετο ζήτημα και γι' αυτό είναι ανάγκη να πραγματοποιηθούν ολοκληρωμένες αλλαγές σε όλα αυτά, όπως επίσης και στο επίπεδο της τεχνολογικής καινοτομίας. Έτσι πχ η αναζήτηση νέων οικονομικών σχέσεων και προοπτικών σε σχέση με τα φυτά, όπου σε αυτές θα αντιμετωπίζονται ως ζώντες οργανισμοί, προφανέστατα θα μας αναδείξουν νέες δυνατότητες ρύθμισης του περιβάλλοντος, και αυτό είναι ένα κρίσιμο ζήτημα. Απαιτεί μια νέα τεχνολογική και επιστημονική κουλτούρα που επικεντρώνεται στα ζωντανά συστήματα και όχι στην νεκροτομημένη δυναμική των συστημάτων και την ορυκτή μόχλευση. Ακόμη βέβαια και η ορυκτή μόχλευση αρχίζει πλέον και προσμιγνύεται προς την βιολογική - τεχνολογική μόχλευση κάτι που βλέπουμε να αποτελεί ένα βασικό καινοτομικό πεδίο σε νέες τεχνολογίες. Παράλληλα επίσης πρέπει να επανεκτιμήσουμε το θέμα της ανθρωπολογίας που υπόκειται σε όλα αυτά τα συστήματα που διαμορφώνουν το ανθρωπογενές πεδίο και περιβάλλον, όπως είναι το νομικό, το οικονομικό ή το τεχνολογικό. Προφανώς, ο ατομικιστής άνθρωπος που αισθάνεται αυτάρκης κυρίαρχος, με αποκλειστικό και ολοκληρωτικό δικαίωμα εις βάρος των άλλων μορφών ζωής δεν θα έχει θέση σε ένα μέλλον βιώσιμο και αειφορικό. Είναι ο κύριος πρόξενος ή το ανθρωπολογικό παράδειγμα της αγοραίας αλλοτρίωσης και αμετροεπούς εμπορευματοποίησης της φύσης. Σε αυτό το σημείο τίθεται το κρίσιμο θέμα του αν μπορούμε να αποφύγουμε μέσω πράσινων καινοτομικών τεχνολογικών εξελίξεων τις αναγκαίες αλλαγές στους υπόλοιπους τομείς του πολιτισμού. Η άποψη του συγγραφέα είναι σαφώς αρνητική. Δεν μπορούμε να έχουμε ένα βιώσιμο μέλλον αποφεύγοντας τις αναγκαίες συστημικές αλλαγές στους υπόλοιπους τομείς του πολιτισμού, περιοριζόμενοι αποκλειστικά στις τεχνολογικές, καινοτομικές και μηχανιστικές λύσεις και προσεγγίσεις. Μέχρι τώρα λοιπόν είδαμε αφενός μεν την αναγκαιότητα για την πράσινη οικονομία, ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα, αφετέρου τις επιστημονικές πλάνες και δεν έχουμε σταθεί . Δεν έχουμε σταθεί όμως στις οικονομικές και νομικές πλάνες με τις οποίες εξοπλίσαμε καταστροφικά για τρεις αιώνες τον πολιτισμό μας απέναντι στην φύση. Αναφερθήκαμε συνοπτικά στις ανεπάρκειες της μέχρι σήμερα οικονομικής του περιβάλλοντος, όπως επίσης και στην ένταξη της φύσης στην οικονομία υπό τα δύο της στάδια: το στάδιο μέχρι την βιομηχανική επανάσταση και το στάδιο από την βιομηχανική επανάσταση και μετά, προσεγγίζοντάς τα βέβαια υπό την έννοια μιας νέας τεχνολογικής κλίμακας και μόχλευσης. Τώρα πλέον πρέπει να επαναπροσεγγίσουμε τη φύση. Τρείς κίνδυνοι στη πορεία προς ένα βιώσιμο μέλλον Μέχρι τώρα την φύση την είδαμε αρχαϊκά και αρχέγονα θα 'λέγε κανείς, τροφικά, κλιματικά, περιβαλλοντικά, στο πλαίσιο της σωματικής και πολιτισμικής μας ύπαρξης. Την είδαμε κυρίως επί πολλούς αιώνες οικονομικά (ιδιαίτερα τους τελευταίους αιώνες) και θα 'λέγε κανείς ότι αυτό ήταν συνυφασμένο και με τις ανθρώπινες συγκρούσεις. Εδω αξίζει να θυμηθούμε ότι οι συγκρούσεις αυτές ήταν συνδεδεμένες και με τις ανακαλύψεις σε διάφορες φάσεις από την εποχή του λίθου, στις εποχές του μετάλλου και της επεξεργασίας του σε διάφορες φάσεις. Συνδέθηκαν όλες αυτές οι εποχές και με την στρατιωτικοποίηση του ανθρώπινου πολιτισμού και με την αντιδικία γύρω από τον έλεγχο του φυσικού χώρου ως βιοτικού και κοινωνικού και τελικά εξουσιαστικού χώρου. Η οικονομική αναπτυξιακή προσέγγιση που συνδέθηκε με την μεγάλη παραγωγή εμπορεύματος, με την συναλλακτικοποίηση της οικονομίας κλπ , είχε και αυτές τις διαστάσεις. Ένα από τα βασικά θεωρητικά προβλήματα στην κατανόηση αυτών των εξελίξεων είναι ότι μέχρι τώρα δεν υπήρξε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ταυτόχρονη και συνδυαστική, μεταξύ των θεωρήσεων της οικονομικής σκέψης, θεωρίας και επιστήμης, της δικαιϊκής και νομικής θεωρίας και επιστήμης, και των θεωρήσεων των τεχνολογικών συστημάτων και της τεχνολογικής εξέλιξης. Είδαμε ότι όλοι αυτοί οι τομείς ήταν εσφαλμένα προσανατολισμένοι απέναντι στην φύση και συνεργούσαν αρνητικά - τόσο ο τεχνολογικός όσο και ο δικαϊκός και ο οικονομικός - και ότι όλα αυτά ήταν συνυφασμένα με μια μακρά βραδεία ανθρωπολογική εξέλιξη, η οποία αναδείκνυε την ζωικότητα του ανθρώπου νοητικοποιημένη πολιτισμικά και οργανωμένη ατομικιστικά. Τώρα πια λοιπόν είμαστε αντιμέτωποι με την ανάγκη οικολογικής συμβατικοποίησης της οικονομίας, ενός οικολογικού συμβολαίου για την οικονομία και όλο τον πολιτισμό, όπου η περιβαλλοντική εναρμόνιση του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος είναι ένα κεντρικό σημείο. Εδώ, σε αυτή την μεταβατική περίοδο, υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι. Ο πρώτος κίνδυνος συνδέεται με την επιβίωση των παλαιών νοοτροπιών και πρακτικών πέραν των χρονικών ορίων και με την υστέρηση των αναγκών. Ο δεύτερος κίνδυνος συνδέεται με την ποιοτική και την ποσοτική ανεπάρκεια την των αλλαγών. Ο τρίτος κίνδυνος, βρίσκεται πίσω τόσο από τον πρώτο και κυρίως από τον δεύτερο κίνδυνο. Είναι ο κίνδυνος της στρέβλωσης λόγω ανεπαρκών εξελίξεων σε βάθος και ευρύτητα και ανεπαρκούς δυναμικής κατανόησης των αναγκών και των πλαισίων της αλλαγής που απαιτούνται για μια επιτυχή μετάβαση στο νέο πολιτισμό. Στον βαθμό που δεν υπάρχει ολοκληρωμένη κατανόηση τόσο του ανθρωπολογικού υποβάθρου που βρίσκεται απέναντι στις αναγκαίες αλλαγές στη στάση ζωής όσο και ενός σχεδίου που εξασφαλίζει την ποιοτική και ποσοτική επάρκεια των αλλαγών, θα είμαστε θύματα μιας ημιτελούς ή ατελούς προσέγγισης και οργάνωσης, όπου οι αλλαγές θα λειτουργούν σαν διάκοσμος και όχι σαν κεντρικές εξελίξεις. Έτσι όμως στρεβλώνοντας την κατάσταση τόσο στο πεδίο της συνειδητοποίησης όσο και στο πεδίο της οργάνωσης και της δράσης θα οδηγηθούμε σε ένα εξελισσόμενο αδιέξοδο. Για μια διαλεκτικά ολοκληρωμένη προσέγγιση προς το μέλλον Η προσέγγισή μας προς το μέλλον πρέπει να είναι διαλεκτικά ολοκληρωμένη με τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά: πρέπει να 'ναι ολιστική, συνθετική, συστημική και ανθρωπολογική. Τα τρία από αυτά τα χαρακτηριστικά: η συνθετική, η ολιστική και η συστημική προσέγγιση, εμφανίζονται να έχουν μεγάλη εννοιακή συνάφεια. Η ανθρωπολογική προσέγγιση αναδεικνύει ξανά κρίσιμα ζητήματα τα οποία είχαν τεθεί στο περιθώριο από την εξωστρέφεια του ανθρώπινου πολιτισμού. Στη σύγχρονη εποχή μας, η ανάγκη ταχείας προσαρμογής και αποσύνδεσης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και πολιτισμού από το φυσικό περιβάλλον - η μείωση δηλαδή του περιβαλλοντικού και οικολογικού μας αποτυπώματος, η βελτιστοποίησή του και ο εξελικτικός του χαρακτήρας - επιβάλλει να επαναπροσεγγίσουμε το ανθρωπολογικό υπόβαθρο με νέα προοπτική, αλλάζοντας τον ίδιο μας τον εαυτό, και το ανθρωπολογικό μας πρότυπο σε πλανητικό επίπεδο. Η περιβαλλοντική κρίση είναι η βασική οδός μέσα από την οποία καλούμαστε να απελευθερωθούμε από πολλές τομεακές επιστημονικές πλάνες. Καλούμαστε να λειτουργήσουμε με προβλεπτικότητα και με πρόνοια απέναντι στις μεταβατικές στρεβλώσεις. Καλούμαστε να κάνουμε μια ιστορική αυτοκριτική και να προβούμε σε μια βαθύτερη γνώση του εαυτού μας, του πολιτισμού και της ζωής. Είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας που μας ωθεί πιεστικά προς ένα ολοκληρωμένο αναστοχασμό και επανασχεδιασμό του ανθρώπινου συστήματος. Μέσα λοιπόν σε αυτά τα πλαίσια, είναι που πρέπει να προσδιορίσουμε αυτές τις νευραλγικές και εξειδικευμένες έννοιες, όπως την έννοια της πράσινης οικονομίας, της πράσινης ανάπτυξης και της πράσινης επιχειρηματικότητας. Όχι σαν μια ειδική περίπτωση που να διέπεται από τα ίδια αναπτυξιακά πάθη, απ' τις ίδιες νοοτροπίες της αγοράς, που έχουμε συναντήσει στην μηχανιστική μας οικονομία. Οι έννοιες της πράσινης οικονομίας, της πράσινης ανάπτυξης και της πράσινης επιχειρηματικότητας δεν αποτελούν μια διάνθιση του θεωρητικού και συστημικού τοπίου, αλλά εννοιακούς, θεωρητικούς και υπαρξιακούς πυρήνες στις εξελίξεις και στα συστήματα.
ΠΗΓΗ: http://www.solon.org.gr/index.php/ |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου