ΕΚΤΡΟΦΗ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ

Η σαλιγκαροτροφία

Ο Τομέας της Γεωργίας, τα τελευταία 30 χρόνια, έχει υποστεί πρωτοφανή καθίζηση, με
αποτέλεσμα η χώρα από πλεονασματική στα γεωργικά εν γένει προϊόντα να γίνει άκρως
ελλειμματική. Στον τομέα αυτό η Ελλάδα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα, λόγω
κλιματολογικών συνθηκών, που δίνουν την δυνατότητα παραγωγής προϊόντων ανώτερης
ποιότητας.
Η σαλιγκαροτροφία είναι μια καινοτόμος επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα της
γεωργικής παραγωγής ,που στην δεκαετία του 1970 ξεκίνησε χωρίς ικανοποιητικά
αποτελέσματα και σήμερα επανέρχεται και πάλι στην επικαιρότητα και μπορεί να χαράξει νέες παραγωγικές και εξαγωγικές κατευθύνσεις. η εκτροφή σαλιγκαριών μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετικά κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα για Έλληνες παραγωγούς και να βοηθήσει την χώρα στην αύξηση των εξαγωγών της και την ανάπτυξη της οικονομίας της.
Από το σύνολο της παγκόσμιας παραγωγής σαλιγκαριών το 25% προορίζεται για την βιομηχανία τροφίμων ενώ το υπόλοιπο 75% κατευθύνεται στη βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών.
Το μεγάλο πλεονέκτημα της σαλιγκαροτροφίας είναι ότι αποτελεί συμβολαιακή γεωργία και κατά συνέπεια είναι από την αρχή εξασφαλισμένη η πώληση όλης της παραγωγής, έναντι προκαθορισμένης τιμής.
Το βέβαιο είναι ότι τα σαλιγκάρια αποτελούν ένα υψηλής διατροφικής αξίας προϊόν, με συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση και εξασφαλισμένες αγορές, ενώ εντάσσονται στην ομάδα των προϊόντων πολυτελείας, όπως το χαβιάρι, το φουαγκρά και οι τρούφες. Εξάλλου, το δρόμο έχουν δείξει η Γαλλία, η Ισπανία, όπου η εκτροφή σαλιγκαριών είναι πολύ διαδεδομένη και εναρμονισμένη με τις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού.
Οι περισσότερες επιχειρήσεις εκτροφέων, επικεντρώνουν την προσπάθεια τους στην ποιοτική και ποσοτική μεγιστοποίηση της παραγωγής η οποία στη συνέχεια, θα διατεθεί κυρίως και σε προσυμφωνημένη τιμή, σε συνεργάτες εξαγωγείς.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για την εκτροφή σαλιγκαριών στο
πλαίσιο τόσο της ανάπτυξης νέων «καινοτόμων» επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, όσο και
της αναζήτησης ενός επιπλέον εισοδήματος.
Πριν λοιπόν λάβει κάποιος την απόφαση να ασχοληθεί ερασιτεχνικά ή ακόμα περισσότερο
επαγγελματικά με την εκτροφή σαλιγκαριών, θα πρέπει να διαβάσει αρκετά και να
ενημερωθεί τόσο για την βιολογία των σαλιγκαριών (αναπαραγωγή, ανάπτυξη, διαχείμαση
κ.λπ.), όσο και για τις απαιτήσεις τους σε θέματα διατροφής, περιβαλλοντικών συνθηκών
διαβίωσης, προστασία από εχθρούς, ασθένειες καθώς και για τις απαιτήσεις της εκτροφής
σε εργατοώρες. Με την απόκτηση μιας όσο το δυνατό ολοκληρωμένης άποψης ως προς το τεχνικό κομμάτι της εκτροφής, ο ενδιαφερόμενος καλό θα ήταν να επισκεφθεί υπάρχουσες μονάδες έτσι ώστε να δει την παραγωγική διαδικασία και τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει στη πράξη.
Ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να αξιολογήσει την περιοχή στην οποία σκοπεύει
να εγκαταστήσει το εκτροφείο του σχετικά με την καταλληλότητα του κλίματος της περιοχής,
την καταλληλότητα της έκτασης και της θέσης, καθώς και την εύρεση του κατάλληλου είδους
σαλιγκαριού που θα χρησιμοποιηθεί και που θα πρέπει να εγκλιματίζεται εύκολα.
Θα πρέπει επίσης να κάνει έρευνα αγοράς σχετικά με το που θα μπορούσε να διαθέσει την παραγωγή του. Έτσι μπορεί και να αντλήσει κανείς χρήσιμα συμπεράσματα τόσο για την επιλογή του είδους του σαλιγκαριού, όσο και για τη μέθοδο εκτροφής, τα απαιτούμενα από τη αγορά πιστοποιητικά (ISO, HACCP), το βέλτιστο βάρος εμπορίας, κ.λπ.
Στην φύση απαντώνται πάνω από 4000 είδη σαλιγκαριών ανά τον κόσμο, από αυτά
μεγαλύτερο ενδιαφέρον για εκτροφή στην Ευρώπη παρουσιάζουν τα είδη Helix pomatia,
Helix lucorum και Helix aspersa.
Στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο εκτρέφεται το είδος Helix aspersa τόσο το υποείδος
maxima όσο και το muller.
Στη φύση τα σαλιγκάρια ζουν 6-7 χρόνια. Σε αιχμαλωσία έχουν φτάσει και τα 12 χρόνια. Τα τρία είδη που αναφέραμε έχουν τις ακόλουθες απαιτήσεις ως προς τις περιβαλλοντικές συνθήκες:
 
Helix aspersa: Ευαίσθητο στο ψύχος. Προτιμά γλυκά κλίματα, παραθαλάσσιες
περιοχές και ελαφρό αρόσιμο έδαφος. Υψόμετρο μέχρι τα 1000μ.
 
Helix pomatia: Ανθεκτικό σε ηπειρωτικό κλίμα. Για ασβεστούχα πρωτογενή εδάφη
και μάλιστα κρητιδικά. Υψόμετρο μέχρι τα 1800μ.
 
Helix lucorum: Προτιμά ζώνες υψηλές, δροσερές σκιαζόμενες, πλούσιες σε ασβέστιο, χωρίς άμεση επίδραση θαλάσσιων ανέμων.
 
Σε γενικές γραμμές τα σαλιγκάρια έχουν ανάγκη υγρασίας μεταξύ 65-75% την ημέρα και
85-95% τη νύχτα. Σε πολύ ξηρή αλλά και αντιστρόφως σε πολύ υγρή ατμόσφαιρα
καταστρέφονται. Ως προς τον φωτισμό τα ευνοεί ο διάχυτος φωτισμός, ενώ ο άμεσος φωτισμός και η έντονη ακτινοβολία μπορεί να τα οδηγήσει σε ξήρανση και θάνατο. Το έδαφος που προτιμούν είναι ασβεστούχο, τέτοιας σύστασης ώστε και να συγκρατεί την
απαραίτητη υγρασία, αλλά και να αποστραγγίζει καλά. Τα σαλιγκάρια δε μπορούν να
σκάψουν σε σκληρή, ξηρή άργιλο, ενώ το ασβέστιο τους είναι απαραίτητο για το σχηματισμό
του κελύφους. Η περιεκτικότητα του εδάφους σε 20-40% οργανική ουσία θεωρείται καλή.
Τα σαλιγκάρια προτιμούν τη νηνεμία και το ελαφρό αεράκι. Ο έντονος άνεμος προκαλεί την
αφυδάτωση τους. Δραστηριοποιούνται και τρέφονται κυρίως τις νυκτερινές ώρες και κατά μέγιστο 2-3ώρες αφού σκοτεινιάσει. Κατά τη διάρκεια της ημέρας κρύβονται σε καταφύγια που βρίσκουν ανάμεσα στα φυτά ή σε άλλες κατασκευές.
Τα περισσότερα χερσαία σαλιγκάρια είναι ερμαφρόδιτα ζώα που απαιτούν τη συμβολή και
δεύτερου ατόμου για την αναπαραγωγή τους. Το ζευγάρωμα γίνεται με τις πρώτες
φθινοπωρινές βροχές και μετά από 8-13 ημέρες γίνεται η απόθεση των αυγών (η εποχή και η
διάρκεια μπορεί να παραλλάσσει ανάλογα με το είδος, επίσης μπορεί την άνοιξη να έχουμε
και 2η ωοτοκία). Τα αυγά περιβάλλονται από βλέννα, ώστε να αποφευχθεί ο διασκορπισμός
και η αφυδάτωσή τους μέσα στο χώμα. Τα σαλιγκάρια προτιμούν υγρά εδάφη πλούσια σε
ασβέστιο όπου σκάβουν σε μέγιστο βάθος 6 εκ. σχηματίζοντας μια «φωλιά» την οποία και
καλύπτουν με χώμα με τη βοήθεια του ποδιού τους μετά το τέλος της απόθεσης. Η επώαση
των αυγών των σαλιγκαριών εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και συνήθως
κυμαίνεται μεταξύ 10- 16 ημέρες.
Από το Δεκέμβριο περίπου τα σαλιγκάρια δημιουργούν επίφραγμα και πέφτουν σε λήθαργο για να ξεπεράσουν τις δυσχερείς συνθήκες του χειμώνα, μέχρι το Φεβρουάριο. Κατά την περίοδο αυτή το βάρος τους μειώνεται κατά 20-22%. Στη φύση μπορούν στα καταφύγιά τους να επιβιώσουν ως και τους –15°C, αλλά σε θαλάμους ψύξης μόνο ως τους –2 με -4°C.
Δραστηριοποιούνται πάλι την άνοιξη που είναι και η κύρια περίοδος αύξησής τους. Από τον
Ιούνιο οπότε και ανεβαίνει πολύ η θερμοκρασία, περνούν πάλι σε μια φάση ανάπαυσης και
σχηματίζουν και πάλι επίφραγμα.
Η αναπαραγωγή σε συνθήκες εκτροφής με τα ως τώρα δεδομένα δίνει μικρότερο αριθμό
αυγών από αυτά που παρατηρούνται στη φύση. Ο μεγάλος συνωστισμός δε, μπορεί να
οδηγήσει στην αποτροπή της αναπαραγωγής. Το ίδιο αρνητικά θεωρείται ότι επηρεάζει την
αναπαραγωγή και η πάρα πολύ μικρή πυκνότητα.
Ο χρόνος της εκτροφής για να φτάσει το σαλιγκάρι στο εμπορικό μέγεθος παίζει σημαντικό
ρόλο στον προγραμματισμό της παραγωγής και στο οικονομικό αποτέλεσμα.
Η απόδοση της εκτροφής εφόσον δεν παρουσιαστούν ειδικά προβλήματα με εχθρούς –
ασθένειες ή ακραίες καιρικές συνθήκες μπορεί να κυμανθεί από 700 έως και 5000 κιλά ανά
στρέμμα, ανάλογα με το είδος, την ένταση της εκτροφής, την εμπειρία του εκτροφέα, κ.α.
Το σαλιγκάρι στη φύση έχει πολλούς εχθρούς: πτηνά κοτσύφια, κοράκια, κότες, καρακάξες, τσίχλες, κ.α., θηλαστικά ποντίκια, αρουραίοι, νυφίτσες, ακανθόχοιροι, ερπετά σαύρες, φίδια, αμφίβια βάτραχοι, χελώνες, ασπόνδυλα μυρμήγκια, κολεόπτερα, κ.α., παράσιτα νηματώδεις, ακάρεα, μικρόβια ψευδομονάδες, μικρόκοκκοι, εντεροβακτήρια, φουζάρια, Βερτιτσίλιο.
 
Για την εκτροφή σαλιγκαριών χρησιμοποιούνται τα συστήματα που περιγράφονται παρακάτω.
o    Εκτροφή πάχυνσης ή εποχική
o    Εκτροφή πλήρους βιολογικού κύκλου
o    Κλειστή
o    Μικτή
o    Ανοιχτή
o    Ενιαία
 
Όπως είναι αναμενόμενο όσο πιο εντατικό είναι το σύστημα εκτροφής τόσο πιο καλά μπορούν να ελεγχθούν οι παράμετροι της εκτροφής και να πλησιάσουν τις βέλτιστες για την καλύτερη και ταχύτερη ανάπτυξη των σαλιγκαριών και τόσο μικρότερο ρόλο παίζουν οι περιβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής.
Εργασίες που απαιτούνται κατά την εγκατάσταση ενός εκτροφείου σαλιγκαριών και αυτές που επαναλαμβάνονται σε συστηματική βάση.
 
Αρχική εγκατάσταση
 
• Επιλογή τοποθεσίας
• Προετοιμασία εδάφους
• Σύστημα περίφραξης
• Απεντόμωση – απολύμανση εδάφους
• Συστηματοποίηση του εδάφους
• Φύτευση των φυτών
• Συστήματα σκίασης
• Εγκατάσταση συστήματος υδρονέφωσης
• Εισαγωγή σαλιγκαριών
 
ΚΟΣΤΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
 
Ειδικές κατασκευές ανάλογα με ένταση παραγωγής
• Συστήματα σκίασης ή συνολική κάλυψη εγκαταστάσεων
• τούνελ τύπου θερμοκηπίου με δίχτυ (διχτυοκήπιο)
Εξοπλισμός ανάλογα με ένταση παραγωγής
• Υγρόμετρο (μέτρηση υγρασίας)
• Θερμόμετρο
• Υγρόμετρο εδάφους
• Λουξόμετρο (ένταση φωτός)
• Ζυγαριά
• Παχύμετρο
• Κιτ για μέτρηση σύστασης εδάφους
• Μεγεθυντικός φακός (για τα αυγά)
• Ειδικές κατασκευές για διατροφή και κίνηση σαλιγκαριών
• Συστήματα διαβροχής ή υδρονέφωσης
• Εξοπλισμός για ρύθμιση υγρασίας
• Εξοπλισμός για ρύθμιση θερμοκρασίας
• Ειδικές κατασκευές για την ελεγχόμενη αναπαραγωγή και απόθεση αυγών
• Ειδικές κατασκευές για την εκκόλαψη και πρώτη πάχυνση
Στη συνέχεια περιγράφονται κάποιες εργασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την εκτροφή σαλιγκαριών.
o    Συστηματικές εργασίες
o    Διαβροχή εκτροφείου με νερό
o    Διατροφή
o    Επιθεώρηση
o    Τήρηση αρχείων
o    Καθαριότητα
o    Αραίωση
o    Επιφραγματοποίηση
o    Συλλογή
o    Δίαιτα σε αυτά που θα πωληθούν νωπά
o    Καθαρισμός εξωτερικός
o    Αποθήκευση
o    Διαλογή μεγέθους και ζωντανών - νεκρών
o    Συσκευασία πώλησης
o    Θνησιμότητα
o    Διαφυγή
 
Τα σαλιγκάρια στην αγορά μπορούν να διακινούνται ως :
• Νωπά – ζωντανά: σε ξύλινα ή πλαστικά κιβώτια των 20-25 κιλών ή σε μικρότερες
συσκευασίες.
• Κατεψυγμένα με κέλυφος: στα οποία αφαιρείται η σάρκα που μετά από την επεξεργασία
της με βούτυρο, μαϊντανό, σκόρδο και άλλα καρυκεύματα επανατοποθετείται μέσα στο
κέλυφος.
• Σώματα σαλιγκαριών: ημιεπεξεργασμένα διατηρούμενα σε άλμη και διακινούνται σε
μεγάλες συσκευασίες στη βιομηχανία.
• Κονσέρβες: περιέχουν σώματα σαλιγκαριών επεξεργασμένα. Τα κελύφη τοποθετούνται
χωριστά μαζί με την κονσέρβα.
• Άδεια κελύφη: έχουν μεγάλη εμπορική αξία και προωθούνται στη βιομηχανία για να
γεμιστούν με κρέας σαλιγκαριών.
 
Η εκτροφή ζώων απαιτεί την έκδοση άδειας εγκατάστασης για την κτηνοτροφική
εκμετάλλευση σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν. 4056/2012 (ΦΕΚ 52/Α’/2012). Η άδεια αυτή
εκδίδεται από τη Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής των οικείων Περιφερειακών
Ενοτήτων. Η ίδρυση μονάδων εκτροφής σαλιγκαριών έχει ενταχθεί ως επιλέξιμη δραστηριότητα σε πολλά προγράμματα.
 

Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εκτροφή σαλιγκαριών μπορεί να αποτελέσει μια εν δυνάμει κερδοφόρα επιχειρηματική δραστηριότητα, αρκεί όπως ήδη έχουμε αναφέρει, να βασιστεί σε εμπεριστατωμένη έρευνα τόσο όσον αφορά σε θέματα εκτροφής και καταλληλότητας της επιλεγμένης περιοχής δράσης, όσο και σε θέματα διασφάλισης της διάθεσης του παραγομένου προϊόντος στην εθνική ή διεθνή αγορά. Ως εκ τούτου θεωρούμε ότι οποιαδήποτε επιχειρηματική κίνηση θα πρέπει να γίνεται με σχεδιασμό και προσεκτικά βήματα.