ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗ - ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΝΟΤΙΩΣ ΤΟΥ ΕΡΥΜΑΝΘΟΥ

 

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Το 1806, που ο Πουκεβίλ επισκέπτεται την Ψωφίδα, στην περιγραφή του αναφέρει πως δεν βρίσκει, κατοίκους και κανένα οικισμό κοντά στον αρχαιολογικό χώρο. Μόνο στις σιταποθήκες του Τριποτάµου βρίσκει και γράφει για τη διαμονή του το βράδυ, προφανώς σε κάποιο χάνι, δίπλα στον ποταμό Ερύµανθο όπου δείπνησε με πέστροφες του Ερυµάνθου. Για την εικόνα του τόπου μας λέει: “το βλέµµα βουτούσε στο διάφανο ποτάμι” που πηγάζει από τον χιονισμένο Ολωνό, κι έφτανε σε μια ερημωμένη κατεστραμμένη πόλη με επιβλητικά ερείπια. Αλλά δεν αναφέρει τίποτε, ούτε για το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ούτε για τον επιβλητικό της περίβολο, που χρησιμοποιήθηκε ως φρούριο στην πολιορκία από τον Ιµπραήµ Πασά το 1826. Άρα από αυτή τη μοναδική γραπτή μαρτυρία συμπεραίνουνε ότι μέχρι το 1817-19 που βρέθηκαν επιγραφές σε πέτρες του κτιρίου, δεν υπήρχε σύγχρονος ναός μέσα στον αρχαιολογικό χώρο και επομένως αυτός που βλέπουνε σήμερα κτίστηκε παραμονές της επανάστασης. Σύμφωνα δε με την παράδοση, αυτό το έργο έγινε με έρανο του μοναχού Παππουλάκη όπως ήδη έχουνε αναφέρει πιο πάνω.
Αυτός ο χώρος, ο οποίος βρίσκεται στην καρδιά της αρχαίας πόλης, από την απελευθέρωση και μετά, έγινε μια από τις σημαντικότερες εμποροζωοπανηγύρεις της κεντρικής Πελοποννήσου που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα χωρίς βέβαια να συγκεντρώνει πολλά ζώα από τη στιγμή που κυριάρχησε το αυτοκίνητο στις μεταφορές. Τις μέρες αυτές, 1-3 Σεπτεμβρίου, ο τόπος γνωρίζει κάθε χρόνο τη συγκέντρωση πολλών ανθρώπων της πόλης όπως,θα ήταν στην αρχαία Ψωφίδα άλλοτε. Οι νέες συνοικίες, που αποτελούν σήμερα το δημοτικό διαμέρισμά του ∆ήµου Αροανίας µε έδρα την Ψωφίδα, δημιουργήθηκαν σταδιακά από την απελευθέρωση και ύστερα με την εγκατάσταση οικογενειών στο χωριό από τις γύρω περιοχές. Κυρίως όμως οι κάτοικοι που προέρχονται από την Ορεινή (Μοστενίτσα) και την Παλαιά Χόζοβα, η οποία ήταν ένας συνοικισμός κοντά και πάνω από την αρχαία Ψωφίδα, που σήμερα έχει εγκαταλειφθεί καθώς, οι κάτοικοι μετακόμισαν κοντά στην κοιλάδα του Αροάνιου ποταμού. Οικογένειες, από την Παλαιά Χόζοβα εγκαταστάθηκαν και στην άλλη κοιλάδα του Ερυµάνθου (Νουσαϊτικο Ποτάµι) που λέγεται “Βασιλική” και βρίσκεται ακριβώς κάτω από την δυτική πλευρά της Ακρόπολης της αρχαίας Ψωφίδας στα όρια του αρχαίου τείχους.
Το παλαιό χωριό Χόζοβα βρισκόταν κτισμένο στους πρόποδες της υψηλής ράχης, της “Κολυµπίστρας” και της Τούρλας (Αγ. Νικόλαος). Το µέρος αυτό ήταν και είναι απρόσιτο για τους εχθρούς στην εποχή της τουρκοκρατίας από τα βουνά που το περιβάλλουν και δημιουργούν αυτές τις συνθήκες. Όπως αναφέρει η παράδοση, ήταν διοικητής της περιοχής στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν ο Λιµάζαγας, προσπάθησε να κατακτήσει το μικρό χωριό αλλά φυσικά δεν τα κατάφερε, και έτσι η περιοχή αυτή διατήρησε μια σχετική αυτονομία σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή του Ερυµάνθου.
Στο κέντρο του χωριού υπήρχε πηγή με αρκετό νερό άριστης ποιότητας, με το οποίο υδρεύεται σήμερα ο οικισμός της Άνω Ψωφίδας. Έχει δύο ρέματα δεξιά και αριστερά του παλαιού χωριού, στα οποία ρέει το νερό που χρησιμοποιείται σήμερα από τον οικισμό της Άνω Ψωφίδας για την άρδευση των κήπων, αλλά και καλαμποκιών πιο πριν, που καλλιεργούνταν. Υπάρχει επίσης η εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής, στην είσοδο της οποίας και πάνω από την πόρτα υπάρχει μια πέτρα με χρονολογία 1839 που κατά κατά την παράδοση, την χρονολογία αυτή ανακαίνισαν το ναό. Λίγο ψηλότερα, είναι το παρεκκλήσιο του Αγ. Νικολάου του Νέου του εξ’ ανατολής, που ασκήτευε στα βουνά της Θεσσαλίας. Το παρεκκλήσι αυτό πανηγυρίζει στις 9 Μαΐου. Επίσης στο νοτιοδυτικό μέρος του χωριού, στη βουνοπλαγιά “Ραϊσµατα”, λέγεται ότι υπήρχε ένα μεγάλο και πλούσιο μοναστήρι το οποίο χάθηκε, αφού βούλιαξε ολόκληρη αυτή η περιοχή. Από τους κατοίκους λοιπόν της παλαιάς Χόζοβας σχηματίστηκαν τρεις μικροί συνοικισμοί, της Άνω Ψωφίδας , της Κάτω Ψωφίδας και της Βασιλικής. Από πρώην κατοίκους της Ορεινής (Μοστενίτσα) και στην πλευρά που σχηματίζεται από την κοιλάδα του Σειραίου ποταμού, τρίτου παραπόταμου του Ερυμάνθου, σχηματίστηκαν οι συνοικισμοί των Άνω Τριποτάμων που αποτελούν τα 3/5 του συνόλου των κατοίκων του δημοτικού διαμερίσματος Ψωφίδας. Οι συνοικισμοί αυτοί είναι ο Άγιος Γεώργιος, ο Στόγκος και Κανακάρη.
Στον κατ' εξοχήν αρχαιολογικό χώρο με το τοπωνύμιο "Μοναστήρια" που προφανώς ονομάστηκε έτσι από το μοναστήρι που λειτουργούσε εκεί τον 19ο αιώνα στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μέχρι το 1900 δεν υπήρχε καμιά κατοικία. Από τις αρχές όμως του αιώνα μέχρι το 1950 χτίστηκαν 7 κατοικίες μέσα στον αρχαιολογικό χώρο όπου στεγάζονται και 7 αντίστοιχες οικογένειες πέριξ του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου σήμερα είναι η Μητρόπολη της ενορίας της Ψωφίδας. Από το 1974 η αρχαιολογική υπηρεσία απαγόρευσε την ανοικοδόμίση. Στο διάστημα από το 1920-1960 στο μικρό αυτό συνοικισμό εντός του αρχαιολογικού χώρου ήταν τρόπον τινά το εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής καθώς υπήρχαν τα σημαντικά εμπορικά καταστήματα του Πλιάκα που ήρθε από το Λειβάρτζι, και του Σπανού-Τακτικού που έκτισε την πρώτη κατοικία δίπλα στον περίβολο του ναού,στα ερείπια του αρχαίου ναού της Ερυκίνης Αφροδίτης.
Μετά το 1960 ,η αγορά μεταφέρθηκε ακριβώς στη διασταύρωση των οδών Πάτρας-Τρίπολης και Ολυμπίας-Καλαβρύτων, που είναι ένα από τα σημαντικότερα σταυροδρόμια της Πελοποννήσου. Η συνοικία αυτή, που βρίσκεται στην νοτιοδυτική γωνιά του αρχαίου τείχους έχει σήμερα περίπου 10 οικογένειες. Εκεί βρίσκεται το Γυμνάσιο Ψωφίδας, το δημαρχείο του Νέου ∆ήμου Αροανίας και η αγορά της ευρύτερης περιοχής. Αυτή, η περιοχή θα μπορούσε οικιστικά να έχει αναπτυχθεί θεαματικά, εάν δεν υπήρχαν οι αυτονόητες απαγορεύσεις της αρχαιολογίας. Ολόκληρος βέβαια ο αρχαιολογικός χώρος εντός του τείχους, 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα, θεωρείται ιδανικός για κατοίκηση (ήξεραν να επιλέγουν τοποθεσίες οι αρχαίοι Έλληνες!) αλλά δεν είναι δυνατόν να δοθούν άδειες εκτός, από εξαιρετικές περιπτώσεις, αφού ο τόπος είναι κατάσπαρτος από θεμέλια αρχαίων κτιρίων.  Έτσι, το χωριό αναπτύσσεται σήμερα οικιστικά μόνον από την πλευρά της κοιλάδας του Σειραίου ποταμού και κατά δεύτερο λόγο στην Άνω Ψωφίδα. Αυτή η πλευρά των Τριποτάμων που εκτείνεται μέχρι τις Σειρές ,είναι η πιο πεδινή, έφορη και η πιο κατοικημένη. Χωρίς όμως οικιστικό σχέδιο και πολεοδόμηση αναπτύσσεται άναρχα σε μήκος 5 χιλιομέτρων δεξιά και αριστερά από την εθνική οδό Πατρών-Τριπόλεως, που την διασχίζει. Πρόκειται για μια κοιλάδα γεμάτη πηγές εκ των οποίων πάνω από είκοσι κατά μήκος είναι κεφαλόβρυσα.

 Απόσπασμα από το βιβλίο «Τα χωριά νοτίως του Ερυμάνθου» του Βασίλη Τακτικού